dag

vervoeging van
	daggen

Niet te verwarren met: Daag, daag

Universeel taalgebruik

Woordherkomst en -opbouw

Samenstelling van “g” (gram) met het voorvoegsel “da” (deca-)

Symbool

dag

(natuurkunde), (eenheid) het symbool voor decagram, een massa (gewicht) van 10 gram of 0,01 kilogram

Verwante begrippen

eenheden van massa (gewicht)
yg • zg • ag • fg • pg • ng • μg • mg • cg • dg • g • dag • hg • kg • Mg • Gg • Tg • Pg • Eg • Zg • Yg

Nederlands

Dag en nacht op planeet Aarde

Uitspraak

Geluid: dag (hulp, bestand)
IPA: / dɑx / (1 lettergreep)
- (Noord-Nederland): /dɑχ/
- (Vlaanderen, Brabant, Limburg): /dɑx/

Woordafbreking

dag

Woordherkomst en -opbouw

[A] In de betekenis van ‘etmaal, tijd dat het licht is’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 901 ^[1]

afkomstig van:

Middelnederlands: dach

Oudnederlands: dag

Germaans: *dagaz

Indo-Europees: *dʰegʰ- (branden)

Verwant in Germaans:

West: Engels: day (Angelsaksisch: dæġ), Duits: Tag, (Oudhoogduits: tag), Fries: dei (Oudfries: dei, di)

Noord: Zweeds/Deens/Noors: dag, (Oudnoords: dagr), IJslands/Faeröers: dagur

Oost: Gotisch: dags

[B] uitspraakvariant van dagge, zie verder op die pagina ^[2]^[3]

Zelfstandig naamwoord

[A] de dag m

(astronomie) de aanwezigheid van elektromagnetische straling op de door de zon bestraalde helft van een planeet, en die vooral effecten als opwarming en verlichting veroorzaakt
- In de zomer is het al vroeg dag.
(tijdrekening), (eenheid) tijd waarin een hemellichaam volledig om zijn eigen as draait (voor de aarde 24 uur)
- Neem driemaal per dag deze pillen en u bent zo weer op de been.
▸ Ze ging naar de zonsondergang kijken vanuit het water, maar kwam er niet meer uit door de sterke stroming. Haar lichaam werd pas dagen later gevonden.^[4]
(tijdrekening) tijd tussen zonsop- en zonsondergang
- Op bepaalde tijdstippen van de dag is de kans op verbranding groter dan op andere.
- Als het vandaag dinsdag 26 juli 2016 is, dan is het morgen woensdag 27 juli, overmorgen is het donderdag 28 juli, gisteren was het maandag 25 juli, eergisteren was het zondag 24 juli, terwijl het aanstaande maandag 1 augustus is en vorige week donderdag was het 21 juli.

Afgeleide begrippen

Opmerkingen

daags (genitief van dag):
- [1] des daags
- [2] tweemaal daags, 's anderendaags
dage (datief van dag):
- [2] heden ten dage

Verwante begrippen

[1] zonlicht, zonnestraal, zonnestraling, zonnewarmte
[2] datum, kalender, middag, noen, middernacht
[3] aurora, avond, dageraad, middag, morgen, morgenstond, nacht, namiddag, noen, voormiddag, zomertijd, zonsondergang, zonsopgang

eenheden van tijd in het Nederlands (nld)
yoctoseconde • zeptoseconde • attoseconde • femtoseconde • picoseconde • nanoseconde • microseconde • milliseconde • centiseconde • deciseconde • seconde • decaseconde • hectoseconde • kiloseconde • megaseconde • gigaseconde • teraseconde • petaseconde • exaseconde • zettaseconde • yottaseconde
seconde • minuut • kwartier • uur • dag / etmaal / nychthemeron • week • decade • maand / maanmaand • kwartaal / trimester / jaargetijde / seizoen • tertaal • semester • jaar / annum • lustrum • decennium • generatie • eeuw / hectoannum • millennium / kiloannum • mega-annum • giga-annum

dag	maandag maandags 's maandags	dinsdag dinsdags 's dinsdags	woensdag woensdags 's woensdags	donderdag donderdags 's donderdags	vrijdag vrijdags 's vrijdags	zaterdag zaterdags 's zaterdags	zondag zondags 's zondags
ochtend morgen 's ochtends 's morgens	maandagochtend maandagmorgen maandagsochtends maandagsmorgens	dinsdagochtend dinsdagmorgen dinsdagsochtends dinsdagsmorgens	woensdagochtend woensdagmorgen woensdagsochtends woensdagsmorgens	donderdagochtend donderdagmorgen donderdagsochtends donderdagsmorgens	vrijdagochtend vrijdagmorgen vrijdagsochtends vrijdagsmorgens	zaterdagochtend zaterdagmorgen zaterdagsochtends zaterdagsmorgens	zondagochtend zondagmorgen zondagsochtends zondagsmorgens
middag voormiddag namiddag 's middags	maandagmiddag maandagvoormiddag maandagnamiddag maandagsmiddags	dinsdagmiddag dinsdagvoormiddag dinsdagnamiddag dinsdagsmiddags	woensdagmiddag woensdagvoormiddag woensdagnamiddag woensdagsmiddags	donderdagmiddag donderdagvoormiddag donderdagnamiddag donderdagsmiddags	vrijdagmiddag vrijdagvoormiddag vrijdagnamiddag vrijdagsmiddags	zaterdagmiddag zaterdagvoormiddag zaterdagnamiddag zaterdagsmiddags	zondagmiddag zondagvoormiddag zondagnamiddag zondagsmiddags
avond 's avonds	maandagavond maandagsavonds	dinsdagavond dinsdagsavonds	woensdagavond woensdagsavonds	donderdagavond donderdagsavonds	vrijdagavond vrijdagsavonds	zaterdagavond zaterdagsavonds	zondagavond zondagsavonds
nacht 's nachts	maandagnacht maandagsnachts	dinsdagnacht dinsdagsnachts	woensdagnacht woensdagsnachts	donderdagnacht donderdagsnachts	vrijdagnacht vrijdagsnachts	zaterdagnacht zaterdagsnachts	zondagnacht zondagsnachts

Meroniemen

uur, kwartier, minuut, seconde

Uitdrukkingen en gezegden

[2] fijne dag
[3]: Op de dag

overdag

[1]: Het is kort dag

Er is haast bij

[1]: Aan de dag brengen

Bekendmaken

[1]: Goed voor de dag komen

Een goede indruk maken

[1]: Voor de dag komen

Opduiken

[1]: Pluk de dag

Profiteer van gunstige uren/tijden

[2]: Vandaag de dag

Tegenwoordig, in de huidige tijd

[2]: De oude dag

De tijd dat men op hoge leeftijd is

[2]: Heden ten dage

Tegenwoordig, in de huidige tijd

[2]: Betere dagen gekend hebben

In een slechtere staat dan voorheen zijn

[2]: Dag en nacht

Onafgebroken, voortdurend

[2]: Dag in, dag uit

Onafgebroken, voortdurend

[2]: Elke dag maar weer

Elke dag hetzelfde

[2]: Een dezer dagen

Tegenwoordig, gisteren of morgen

[2]: Om de andere dag

Telkens twee dagen later, met tussenpozen van steeds twee dagen

[2]: Voor dag en dauw

Zeer vroeg in de morgen

[2]: Met drie dagen verlengd

Drie (kalender-)dagen erbij

[2]: Juliaanse dag

In de astronomie gebruikte doortellende dagnummmering (nieuwe dag begint op de middag)

[3]: De langste dag

De dag met de meeste uren licht (zonnewende 21 juni )

[3]: Het aanbreken van de dag

Het opkomen van de zon, het licht worden

[3]: Het krieken van de dag

Het opkomen van de zon, het licht worden

[3]: Op klaarlichte dag

Overdag wanneer het licht is

[1]: Van de ene op de andere dag

Heel plotseling

Aken en Keulen zijn niet op één dag gebouwd.

Voor een uitgebreide klus heb je meer tijd nodig

Als Pasen en Pinksteren op één dag vallen

Gezegd over iets waarvan vaststaat dat het nooit zal gebeuren

Een gat in de dag slapen

Erg lang uitslapen

Elke dag een draadje is een hemdsmouw in een jaar.

Als je iedere dag een beetje doet, komt een groot en zwaar karwei uiteindelijk toch af

Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen kwaad.

Men moet zich niet onnodig zorgen maken over de toekomst

Men moet de dag niet prijzen voor het avond is.

Pas als al het nodige gedaan is, kun je zeggen of het goed ging

Sinds jaar en dag (zijn)

Al heel lang

Voor dag en dauw (zijn)

Heel vroeg

Werken zolang het dag is

Werken zo lang iemand kan

Opmerkingen

Alleen de tijdsaanduidingen op -r blijven na een bepaald telwoord in het enkelvoud: drie uur, drie jaar; maar: drie dagen, drie weken, drie maanden.

Vertalingen

1. tijd waarin een hemellichaam volledig om zijn as draait

Afrikaans: dag ^(af)
Albanees: ditë ^(sq)
Atayal: qlian ^(sq)
Bretons: deiz ^(br), devezh ^(br)
Cebuano: adlaw
Chamorro: dia ^(ch)
Chuukees: ráán
Duits: Tag ^(de) m
Egyptisch: rˁ m
Engels: day ^(en)
Esperanto: tago ^(eo)
Fijiaans: siga ^(fj)
Fins: päivä ^(fi)
Frans: jour ^(fr), journée ^(fr)
Fries: dei ^(fy) g
Gotisch: 𐌳𐌰𐌲𐍃 ^(got) (dags)
Oudgrieks: ημέρα (hemera) v
Grieks: μέρα ^(el) (mera) v
Hawaïaans: lā
Hongaars: nap ^(hu)
Ido: dio ^(io)
Indonesisch: hari ^(id)
Italiaans: giorno ^(it) m, giornata ^(it) v
Javaans: dina ^(jv)
Koerdisch: roj ^(ku) v
Latijn: dies ^(la)
Lets: diena ^(lv)
Litouws: dienà ^(lt)
Maori: ao ^(mr), raa ^(mr)
Marshallees: raan
Middelnederduits: dach, dag

Nauruaans: ibum ^(na)
Niueaans: aho
Nedersaksisch: Dach ^(nds), dag ^(nds), Dag ^(nds), Dāg ^(nds), Dagg ^(nds)
Noors: dag ^(no) m, døgn ^(no) o
Nynorsk: dag ⁽ⁿⁿ⁾ m, døgn ⁽ⁿⁿ⁾ o
Oekraïens: день ^(uk)
Oppersorbisch: dźeń ^(hsb)
Oudnederlands: dag
Oudsaksisch: dag ^(osx)
Palauaans: sils
Perzisch: روز ^(fa)
Pohnpeiaans: rahn
Pools: dzień ^(pl) m
Roemeens: zi ^(ro) v
Samoaans: aso ^(sm)
Sloveens: dan ^(sl) m
Spaans: día ^(es) m
Servisch: dan ^(sr)
Rarotongaans: ao
Tagalog: áraw ^(tl)
Taroko: kushun
Tokelauaans: aso
Tuvaluaans: ao, aho
Tsjechisch: den ^(cs) m onbezield
Oedmoerts: нунал
Vietnamees: ngày ^(vi)
Waals: djoû ^(wa)
West-Vlaams: dag ^(vls)
Yapees: raraan
Zeeuws: dag ^(zea)
Zweeds: dag ^(sv) g

2. tijd tussen zonsop- en zonsondergang

Afrikaans: dag ^(af)
Duits: Tag ^(de) m
Engels: day ^(en)
Koerdisch: roj ^(ku) v
Italiaans: giorno ^(it) m, giornata ^(it) v
Nedersaksisch: dag ^(nds)

Tussenwerpsel

[A] dag

ontmoetingsgroet
- Dag. Ik ben Jan.
afscheidsgroet
- Ik moet gaan. Dag.

Synoniemen

[1]: hoi, hallo
[2]: doei

Verwante begrippen

[1]: goedendag

Uitdrukkingen en gezegden

zeg maar dag met je handje

vergeet het maar

Vertalingen

1. ontmoetingsgroet

2. afscheidsgroet

Zelfstandig naamwoord

[B] de dag v / m

touw
dolk, voegijzer

Synoniemen

[2] dagge zn (uitspraakvariant)

Werkwoord

[B] dag

eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van daggen
- Ik dag.
gebiedende wijs van daggen
- Dag!
(bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van daggen
- Dag je?

Gangbaarheid

Het woord dag staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "dag" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.^[5]

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

↑ "dag" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
↑ Woordenboek der Nederlandsche taal (1864-2001).
↑ dag op website: Etymologiebank.nl
↑ Weblink bron “Dit moet je weten over een mui, een plek die je de zee in kan sleuren”, NOS-stories
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

Afrikaans

Uitspraak

geluid

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	dag	dae

Woordafbreking

dag

Zelfstandig naamwoord

dag

(tijdrekening), (eenheid) dag (24 uur)
dag (van zonsop- tot zonsondergang)

Tussenwerpsel

dag

dag (ontmoetingsgroet)
dag (afscheidsgroet)

Angelsaksisch

Uitspraak

IPA: /dɑːɡ/, /dɑːɣ/

Woordafbreking

dag

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Proto-Germaanse *daigaz

Zelfstandig naamwoord

dag

deeg

Schrijfwijzen

Deens

Uitspraak

Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
IPA: / ˈdæˀ /

Woordafbreking

dag

Woordherkomst en -opbouw

Afkomstig van het Oudnoordse woord dagr

Naar frequentie	127

	enkelvoud		meervoud
	onbepaald	bepaald	onbepaald	bepaald
nominatief	dag	dagen	dage	dagene
genitief	dags	dagens	dages	dagenes

Zelfstandig naamwoord

dag, g

(tijdrekening), (eenheid) dag (24 uur)
dag (van zonsop- tot zonsondergang)

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

dag in:
Det Danske Sprog- og Litteraturselskab
Den Dankse Ordbog op website:ordnet.dk

Gotisch

Zelfstandig naamwoord

dag

accusatief van dags

Schrijfwijzen

𐌳𐌰𐌲

IJslands

Uitspraak

Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?

Woordafbreking

dag

Naar frequentie	145

Zelfstandig naamwoord

dag

accusatief onbepaald mannelijk enkelvoud van dagur

Middelnederduits

Woordherkomst en -opbouw

Afgeleid van het Oudsaksische dag

Zelfstandig naamwoord

dag

(tijdrekening)(eenheid) dag

Schrijfwijzen

dach

Nedersaksisch

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	dag	dagen
verkleinwoord

Zelfstandig naamwoord

dag

(tijdrekening)(eenheid) dag

Schrijfwijzen

Afgeleide begrippen

festivaldag

Noors

Uitspraak

Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
IPA: / dɑːg /

Woordafbreking

dag

Woordherkomst en -opbouw

Afkomstig van het Oudnoordse zelfstandige naamwoord dagr

Naar frequentie	125

	enkelvoud		meervoud
	onbepaald	bepaald	onbepaald	bepaald
nominatief	dag	dagen	dager	dagene
genitief	dags	dagens	dagers	dagenes

Zelfstandig naamwoord

dag, m

(tijdrekening), (eenheid) dag (24 uur)
«Året har 365 dager.»
Het jaar heeft 365 dagen.
dag (van zonsop- tot zonsondergang)
«Det er en fin dag.»
Het is een mooie dag.

Hyperoniemen

[1]: måned
[1]: år

Afgeleide begrippen

[2]: annendag
[2]: ansettelsesdag

[2]: arbeidsdag
[2]: vinterdag

Verwante begrippen

[1]: mandag
[1]: tirsdag
[1]: onsdag

[1]: torsdag
[1]: fredag
[1]: lørdag

[1]: søndag
[1]: døgn

Uitdrukkingen en gezegden

[2]: dag og natt

dag en nacht

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Nynorsk

Uitspraak

Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
IPA: / dɑːg /

Woordafbreking

dag

Woordherkomst en -opbouw

Afkomstig van het Oudnoordse zelfstandige naamwoord dagr

	enkelvoud		meervoud
	onbepaald	bepaald	onbepaald	bepaald
nominatief	dag	dagen	dagar	dagane
genitief	dags	dagens	dagars	daganes

Zelfstandig naamwoord

dag, m

(tijdrekening), (eenheid) dag (24 uur)
dag (van zonsop- tot zonsondergang)
«Hektisk dag på glattisen: - Eg har ikkje hatt tid til å ete i heile dag!»
Een jachtige dag met ijzel: - Ik heb de hele dag geen tijd gehad om te eten!