WikiWoordenboek:IPA

IPA is het Internationaal Fonetisch Alfabet, een notatiesysteem voor de klanken die in de menselijke spraak voorkomen.

Weergave

bewerken

Er zijn veel verschillende manieren om uitspraak in beeld te brengen en uitspraak varieert sterk van spreker tot spreker. Er zijn ruwweg twee benaderingen:

  1. fonemisch (weergegeven als /.../)
    er worden alleen verschillen aangegeven waaraan een betekenisverschil toegekend kan worden
  2. fonetisch (weergegeven als [...])
    alle bijzonderheden van de uitspraak worden zo veel mogelijk in beeld gebracht

Voor WikiWoordenboek zijn er bezwaren aan beide methoden.

  1. In het eerste geval geeft men bijvoorbeeld het feit dat in het Nederlands een -d aan het eind van een woord als -t uitgesproken wordt niet weer omdat het foneem er niet mee veranderd is. De lezer wordt geacht te "weten" dat dit in de taal altijd gebeurt. Voor iemand die ons woordenboek bezoekt en onze taal niet kent zal dat misleidend zijn.
  2. In het tweede geval kan de notatie bijzonder veel extra tekentjes bevatten (die men moet kennen) en bovendien is de weergave dan streek- en zelfs persoonsgebonden. De een gebruikt een andere r dan de ander bijvoorbeeld.

De notatie die wij hier hanteren is meestal een compromis dat ernaar streeft met een minimum aan tekens een redelijk idee te geven wat een verstaanbare en algemeen aanvaardbare uitspraak van het woord is. Bij Nederlandse woorden geven we in de regel (ook) de uitspraak volgens de conventies van het Uitspraakwoordenboek, zie Standaardweergave uitspraak Nederlands, maar deze kan worden aangevuld met weergaven volgens de afspraken op deze pagina. Zo krijgt de lezer ook een indruk van de verschillende manieren waarop het Nederlands kan worden uitgesproken.

Alfabet

bewerken

Plosieven

bewerken
NaamTekstAfbeelding
Stemloze bilabiaalpp zoals in pet
Stemloze alveolairtt als in tong
Stemhebbende alveolairdd als in dag
Stemloze palataalcong. tj in petje
Stemloze velairkk als in kaas
Stemloze uvulairqdiepe keelklank (bijv. Arabisch)
Stemloze glottaalʔde ' van be'amen
NaamTekstAfbeelding
Stemhebbende bilabiaalbb zoals in bed
Stemhebbende alveolairdd als in dag
Stemhebbende retroflexɖd met teruggekrulde tong. (in vele talen van India)
Stemhebbende palataalɟong dzj, maar dan zonder z
Stemhebbende velairɡg als in Eng. Good
Stemhebbende uvulairɢq met stem (zeldzaam)

Fricatief

bewerken
NaamTekstAfbeelding
Stemloze bilabiaalɸmet beide lippen een f zeggen (zonder boventanden)
Stemloze labiodentaalff als in fiets
Stemloze dentaalθth als in Eng. thing
Stemloze alveolairss als in suiker
Stemloze postalveolairʃsh als in Engels shop
Stemloze retroflexʂs met teruggekrulde tong (India, zweden)
Stemloze palataalçde ichlaut van het Duits
Stemloze velairxde ch van loochen (achlaut)
Stemloze uvulairχHarde g
Stemloze faryngaalħhoorbare uitademing (Arabisch zoals in Fatah.)
Stemloze glottaalhde geblazen h van Eng. hand
NaamTekstAfbeelding
Stemhebbende bilabiaalβmet beide lippen een v zeggen (zonder boventanden)
Stemhebbende labiodentaalvv als in bevel
Stemhebbende dentaalðth als in Eng. that
Stemhebbende alveolairzz als in zout
Stemhebbende postalveolairʒj als in Fr. jour
Stemhebbende retroflexʐz met teruggekrulde tong
Stemhebbende palataalʝGriekse gee
Stemhebbende velairɣde g van logen*, de zachte gee van de Limburgers en Vlamingen, Arabisch: gayn
Stemhebbende uvulairʁde Duitse keel-r
Stemhebbende faryngaalʕDe ayin van de Semitische talen met toegeknepen keel iets zeggen
Stemhebbende glottaalɦde zoemende h van Ned. hand.


  • Veel sprekers van het Nederlands (bijv. regio Amsterdam) maken geen onderscheid tussen stemhebbend g (ɣ) en stemloos ch (x). Verder naar het zuiden wordt de 'harde g' ɣ vervangen door de 'zachte g' ʝ

In het Nederlands verliezen stemhebbende medeklinkers vaak hun stemhebbendheid, bijvoorbeeld op het eind van een woord. Ook wanneer een stemhebbende medeklinker op een stemloze volgt blijft de stemhebbendheid vaak achterwege door assimilatie. WikiWoordenboek tracht dit weer te geven om anderstaligen een zo goed mogelijk beeld te geven van wat een aanvaardbare uitspraak is. Er is op dat punt echter zeker sprake van variatie van spreker tot spreker en zelfs van moment tot moment. Bij snel spreken valt er vaak meer weg dan wanneer men duidelijk verstaan wil worden.

Nasalen

bewerken
NaamTekstAfbeelding
Stemhebbende bilabiaalmde m van mama
Stemhebbende labiodentaalɱeen kruising van de Nederlandse w en m
Stemhebbende alveolairnn als in nee
Stemhebbende retroflexɳn met teruggekrulde tong (India)
Stemhebbende palataalɲong. nj als in oranje
Stemhebbende velairŋng als in zing
Stemhebbende uvulairɴdiep in de keel op de huig (zie q)
NaamTekstAfbeelding
Stemhebbende bilabiaalʙ
Stemhebbende alveolairrrrrollende tongpunt- r*
Stemhebbende uvulairʀFranse rollende huig-r (zoals Edith Piaf)
  • Nederlandstaligen gebruiken een dozijn verschillende uitspraken voor de r. De rollende /r/ is nu in de Randstad vrijwel verdrongen door een keel-r ('Gooise r' vanwege de invloed van Hilversum). WikiWoordenboek gebruikt /r/ om geen andere reden dan eenvoudigheid.

Tap of Flap

bewerken
NaamTekstAfbeelding
Stemhebbende alveolairɾkorte aangetipte tongpunt- r
Stemhebbende retroflexɽkort met teruggekrulde tong (India, maar ook US)

Laterale fricatieven

bewerken
NaamTekstAfbeelding
Stemloze alveolairɬde geblazen ll van Welsh LLoyd.
Stemhebbende alveolairɮll met stem (in Xhosa: dl)

Approximant

bewerken
NaamTekstAfbeelding
Stemhebbende labiodentiaalʋw als in (Noord)-Nederlands water
Stemhebbende bilabiaalwde Engelse (Surinaamse) w
Stemhebbende alveolairɹ
Stemhebbende retroflexɻ
Stemhebbende palataaljj als in jaar
Stemhebbende velairɰ

Laterale approximant

bewerken
NaamTekstAfbeelding
Stemhebbende alveolaarll als in laken
Stemhebbende retroflexɭmet teruggekrulde tong (India)
Stemhebbende palataalʎde ll van Sp. paella
Stemhebbende velairʟ
NaamTekstAfbeelding
Bilabiaalʘeen smakkend geluid met beide lippen
Dentaalǀtsk, tsk, nee dat mag niet hoor!
(Post)alveolairǃzoals een champagnekurk
Palatoalveolairǂdroger en hoger, zuig tong vast net achter de richel van het gehemelte.
Alveolair lateraalǁzijdelings, zoals tegen een paard: vort sik!

Klinkers

bewerken

De volgende klinkers komen in het Nederlands voor:

TekenKlank
aaa** als in haat, maken
ɑah als in hakken
eee als in mee
ɛe als in zet
ɛɪij als in ijs
əsjwa: doffe e als in bezit
iie als in ziek
ɪi als in zit
ɪːlange i als in zeer
ooo als in dood, roken
ɔoh als in dor
ɔːlange oh als in door
yuu als in fuut
ɵuh als in put*
øeu als in leuk
ɵːlange uh als in deur
uoe als in doek
(*) De Nederlandse <uh>-klank van put wordt vaak ook als ʏ weergegeven maar dit teken komt meer overeen met de wat opener <eu> van het Franse peur [pœːʁ]
(**) In het Nederlands spreekt men vaak van 'lange' klinkers (zoals in zaak) en 'korte' klinkers (in zak). Er bestaat tussen deze twee klinkers wel een (klein) verschil in tijdsduur, maar in het Noord-Nederlands is er een veel groter en belangrijker verschil in klank omdat de mond bij de ene klinker wat verder open is dan bij de ander. Dit verschil in klank wordt weergegeven door /a/ en /ɑ/ te schrijven. In het WikiWoordenboek schrijven we bij de Noord-Nederlandse uitspraak alleen dan een lengteteken /ː/ als daar een betekenisverschil aan vastzit. Bijvoorbeeld de o in zonne- en zone heeft dezelfde klank, maar in het tweede woord wordt hij langer aangehouden, daarom schrijven we /zɔnə/ en /zɔːnə/. Voor Vlaamse, Brabantse en Limburgse uitspraak werkt lengte betekenisonderscheidender dan kwaliteit en daarom schrijven dan wel een lengteteken /ː/.

Zie IPA op Wikipedia voor meer informatie