WikiWoordenboek:Lettergrepen

Lettergrepen

Woorden kunnen meer dan één lettergreep bevatten. Iedere lettergreep bevat een klinker of tweeklank (V) met eventueel daaromheen een aantal medeklinkers (C). Dat aantal kan per woord en ook per taal verschillen, bijvoorbeeld:

ui - V

pa - CV

pap - CVC

herfst - CVCCCC

schraal - CCCVC

De toegestane structuur van een lettergreep verschilt sterk van taal tot taal. Er zijn bijvoorbeeld talen die alleen lettergrepen als CV of V accepteren. Weer andere kennen wel CVC maar alleen als de slot-C een nasaal is zoals n, m of ng. Dit geldt bijvoorbeeld voor het Mandarijn. Het Russisch daarentegen kent ingewikkelde clusters van medeklinkers aan weerszijden van de centrale klinker.

Weergave van lettergrepen in de uitspraak

Woorden kunnen uit een enkele lettergreep bestaat, zoals vlag of slaap maar er kunnen er ook veel meer zijn zoals in het beruchte hottentottententententoonstelling met tien of arbeidsongeschiktheidsverzekeringsmaatschappijen met veertien lettergrepen.

Indien er twee of meer lettergrepen in een woord zijn kan dat in de weergave van de uitspraak onder de kop Uitspraak in IPA middels (gewone) punten aangeduid worden. Bijvoorbeeld het woord beslapen wordt uitgesproken met drie lettergrepen: IPA: bə.ˈsla.pə(n). Welke van de lettergrepen de hoofdklemtoon heeft wordt aangegeven door het superscripte klemtoontekentje (ˈ), in dit geval vóór -sla-. In het Nederlands kan de overgang van lettergrepen zo vloeiend zijn, dat de grens niet goed is aan te geven. Daarom worden deze punten niet gebruikt in de standaardweergave van de uitspraak.

Afbreken als deel van de spelling

In veel talen kunnen in een stuk tekst te lange woorden aan het eind van een regel afgebroken worden om een betere bladvulling te bereiken, hoewel moderne tekstverwerking op een computer bezig is dit overbodig te maken. Bij het afbreken worden grenzen tussen lettergrepen gebruikt als afbreekpunten. De afspraken over hoe dit precies gebeuren moet verschillen echter van taal tot taal. Daarom wordt de juiste afbreking in lettergrepen van een woord onder een aparte kop Woordafbreking toegevoegd om fouten in teksten met de afbreking van woorden te voorkomen.

Nederlands

De Taalunie specificeert spellingsregels voor de juiste manier van afbreken. Niet iedere grens tussen twee lettergrepen is toegestaan als afbreekpunt. Bijvoorbeeld twee lettergrepen gescheiden door een x kunnen niet bij deze letter afgebroken worden. Het woord taxibedrijf kan daardoor maar op twee plaatsen afgebroken worden, namelijk tussen taxi- en -bedrijf en tussen taxibe- en -drijf. Deze afbreekpunten worden in het Nederlands met een halfhoge punt (·) aangegeven:

taxi·be·drijf

Afbreken is niet mogelijk als dat een los klinkerteken aan het begin of eind van een regel oplevert. Van een Grieks of Latijns voorvoegsel, mag niet een enkele letter worden afgesplitst:

theo·lo·gie

Hoewel theo- qua uitspraak twee lettergrepen bevat is een afbreking tussen de e en de o van theo- in theologie dus geen juiste spelling. Als het niet om een voor- of achtervoegsel gaat is die afbreking wél mogelijk:

the·o·rie

Om het de taalgebruiker gemakkelijk te maken is een woord als trio dus niet afbreekbaar, maar het meervoud heeft weer wel ‘tri·o's’

Bij sommige verkleinwoorden komt een verdubbelde klinker bij afbreking te vervallen:

laatje ➪ la·tje

Bij sommige woorden met deeltekens komt bij afbreking voor de betreffende klinker het deelteken (trema) te vervallen:

vacuüm ➪ vacu·um of va·cuüm
geïrriteerd ➪ ge·ir·ri·teerd of geïr·ri·teerd

Het deelteken geeft in deze woorden aan dat er een nieuwe lettergreep begint. Bij afbreking is dit al duidelijk en dient er dus geen deelteken geplaatst te worden.

Een en ander houdt in dat de weergave van de lettergrepen onder de kop Uitspraak en de weergave van de afbreekpunten onder Woordafbreking van elkaar kunnen verschillen omdat het ene de spreek- en het andere de schrijftaal betreft.

In het artikel WikiWoordenboek:Woordafbreking in het Nederlands wordt verder ingegaan op de afbreking in het Nederlands.

Russisch

Ook in het Russisch kan niet iedere grens tussen lettergrepen benut worden voor afbreking. In het algemeen mag een enkele letter aan begin of eind niet afgebroken worden. Er gelden ook regels dat vóór de letters ъ, ы en ь niet afgebroken wordt. Voor й geldt iets vergelijkbaars, behalve als deze letter gebruikt wordt om een lettergreep in te leiden in woorden zoals йод.

Bij samenstellingen en afleidingen met voor- en achtervoegsels is het afbreekpunt in de regel tussen de samenstellende delen terug te vinden.

In de Russische spelling wordt de halfhoge punt (·) juist gebruikt om aan te geven waar niet afgebroken mag worden. Een afbreekstreepje - geeft aan waar het wel mag.

Engels

Terwijl de verdeling in lettergrepen een taalkundig feit is, kent het Engels geen uniform voorgeschreven afbreking aan het einde van een tekstregel. Er zijn een aantal gezaghebbende stijlboeken waarnaar men zich vaak richt, maar op het punt van het afbreken bestaat er weining consensus. In het algemeen wordt afbreken in het Engels dan ook meestal vermeden en de moderne tekstverwerkers hebben deze neiging alleen maar versterkt. WikiWoordenboek geeft daarom geen afbreking voor deze taal.