WikiWoordenboek:Woordafbreking in het Nederlands
Afbreken aan het eind van een regel bewerken
Om de breedte van een bladzijde goed te benutten kan het laatste woord op een regel worden afgebroken: na het eerste deel ervan wordt een afbreekstreepje geplaatst en het tweede deel staat aan het begin van de volgende regel. Om de tekst prettig leesbaar te houden is afbreken is niet op elke plaats in het woord mogelijk. Hiervoor staan regels in het Spellingbesluit. Moderne tekstverwerkers breken meestal vanzelf al op een goede plaats af.
Afbreken en lettergrepen bewerken
De lettergrepen die je bij de uitspraak hoort, spelen een grote rol bij het afbreken. In het Nederlands breken we woorden in beginsel af tussen lettergrepen zoals die worden uitgesproken. Het artikel WikiWoordenboek:Lettergrepen geeft informatie over lettergrepen. Dit artikel gaat louter in op het afbreken.
Het komt in het Nederlands vaak voor dat een medeklinker bij het uitspreken zowel bij de voorgaande als de volgende lettergreep hoort. Daarom geven we onder de uitspraak van Nederlandse woorden meestal geen indeling in lettergrepen aan. Als dat wel gebeurt is het vaak om het verschil aan te geven tussen de afbreekpunten en de grenzen tussen lettergrepen.
Afbreking gekoppeld aan uitspraakvarianten bewerken
Als een woord aan een ander taal is ontleend spreken we het eerst vaak zoveel mogelijk uit zoals het in de oorspronkelijke taal klinkt. Maar naar verloop van tijd wordt de uitspraak vaak geleidelijk vernederlandst. Soms betekent zo'n verschil in uitspraak dat een woord volgens de regels ook anders moet worden gespeld. Omdat het Nederlands geen voorgeschreven uitspraak kent, kan een gangbaar geworden variant in de uitspraak ertoe leiden dat een woord anders moet worden geschreven. Dit levert dan een synoniemenpaar op (bv. maïs en mais).
Soms leidt een verschil in uitspraak pas tot een verschil in schrijfwijze wanneer je een woord afbreekt. Het Nederlands kent immers geen voorgeschreven uitspraak. Het daardoor mogelijk dat een correct geschreven woord zonder verschil van betekenis op verschillende manieren wordt uitgesproken:
- royaal
- meer oorspronkelijk op zijn Frans uitgesproken <rwajaal>, afbreekmogelijkheden: roy·aal.
- vernederlandst <rojaal>, afbreekmogelijkheden: ro·yaal
Andere schrijfwijze door afbreken bewerken
Soms verandert de schrijfwijze van een woord bij afbreken:
a. Als wordt afgebroken na een klinker die bij het vormen van een afleiding was toegevoegd, komt die klinker te vervallen.
b. Als wordt afgebroken voor een apostrof die bij het vormen van een afleiding was toegevoegd, komt die apostrof te vervallen.
c. Een trema (deelteken) die bij klinkerbotsing boven een klinker is gezet, komt te vervallen als juist voor deze klinker wordt afgebroken. Als op andere plaatsen wordt afgebroken, blijft het trema staan. Dit trema moet niet worden verward met de umlaut op enkele leenwoorden uit het Duits.
- reëel, afbreekmogelijkheden: re·eel
Standaardweergave woordafbreking in WikiWoordenboek bewerken
Onder het kopje Woordafbreking geven halfhoge punten (·) aan op welke plaatsen het woord kan worden afgebroken.
Na een spatie of een koppelteken kan altijd worden afgebroken, dit wordt niet nogmaals met een halfhoge punt aangegeven.
Als een woord nergens kan worden afgebroken, wordt het zonder halfhoge punt herhaald.
Uitgebreide weergave woordafbreking in WikiWoordenboek bewerken
Bij sommige woorden is de manier waarop WikiWoordenboek de afbreking weergeeft iets uitgebreider dan in het het officiële Groene Boekje, Woordenlijst Nederlandse Taal uit 2015.
a. WikiWoordenboek geeft als regel eerst de afbrekingsmogelijkheden waarbij het trema blijft staan. Daarna volgt de vorm waarbij vóór de betreffende klinker is afgebroken met de overige afbrekingsmogelijkheden, behalve een eventuele afbreekmogelijkheid direct na die klinker. Deze uitgebreide weergave werd ook toegepast in het Groene Boekje uit 2005.
Als er meer trema's in het woord staan, wordt voor elk een vorm toegevoegd.
Als de afbreking samenhang met de uitspraak is vermeld welke afbreking bij welke uitspraak hoort.
Een overzicht van deze woorden is te vinden in de categorie Leenwoord met variatie in afbreking in het Nederlands
Weglating bewerken
Een andere vorm van afbreken wordt gebruikt bij de weglating: a. wanneer een veel gebruikte nevenschikking bestaat uit woorden die hetzelfde eindigen, kun je dat bij alle woorden voor het laatste woord door een weglatingsstreepje vervangen:
- landbouw en tuinbouw → land- en tuinbouw
- invoer en uitvoer → in- en uitvoer
- pruimenjam, bramenjam en kersenjam → pruimen-, bramen- en kersenjam
b. wanneer een veel gebruikte nevenschikking bestaat uit woorden die hetzelfde eindigen, kun je dat gelijke deel bij het eerste woord door een weglatingsstreepje vervangen:
- voetbalshirts, voetbalbroeken en voetbalkousen → voetbalshirts, -broeken en -kousen
Bij de weglating is de betekenis van woorden of woorddelen een doorslaggevende rol en is afbreken op veel minder plaatsen mogelijk dan bij de afbreking aan het eind van een zin:
- pruimenjam en bramenjam kan niet prui- en bramenjam worden.
Een vuistregel is dat weglating mogelijk is tussen het linker- en rechterdeel van een samenstelling en bij een afleiding na een voorvoegsel of voor een achtervoegsel als die beklemtoond kunnen worden.