WikiWoordenboek:Uitspraakverschillen binnen het Nederlandse taalgebied

De precieze uitspraak van woorden verschilt van spreker tot spreker en is afhankelijk van zaken als geslacht, leeftijd, sociaal-economische positie en regio. Elke uitspraak die men aan een groep toedicht die gebaseerd is op slechts een van deze categorieën is daarmee dan ook een grove generalisatie. Dat betekent echter niet dat er geen zinnige dingen gezegd kunnen worden over de uitspraakverschillen tussen zulke groepen. Hier wordt gepoogd een opsomming te geven van de uitspraak van klanken van mensen uit verschillende regio's, en deze uitspraak wordt ook vergeleken met de uitspraak in het Algemeen Nederlands (AN). Merk hierbij wel op dat het AN een abstracte taalvariant is die in de praktijk niet als zodanig door mensen gesproken wordt (ieders spraak is immers gekleurd).

De verschillende regio's die hier met elkaar vergeleken worden zijn Noord-Nederland, Vlaanderen (en Brabant) en Limburg. Een precieze grens tussen deze gebieden is natuurlijk niet te trekken en deze gebieden zelf vertonen ook de nodige variatie in uitspraak. Alle uitspraakvarianten behandelen is hier helaas niet mogelijk. Wat hier geprobeerd wordt weer te geven zijn de uitspraken zoals die binnen deze gebieden als ongemarkeerd worden ervaren. Dus niet boers of plat of bekakt.

Met Noord-Nederland wordt hier ongeveer het Nederland van boven de rivieren bedoeld. Dit gebied omvat de Randstad in de ruime zin en het Noord-Oosten, inclusief Friesland, waar men eenzelfde standaardnorm heeft. Dit betekent niet dat die standaardnorm binnen dit gebied op dezelfde manier wordt vormgegeven.

Vlaanderen en Brabant hanteren in de praktijk een andere standaard, die wel als Vlaams-Nederlands wordt aangeduid. Ook binnen dit gebied geldt dat eenzelfde norm niet per definitie tot (precies) dezelfde uitspraak leidt.

Limburg ligt zowel in Nederland als in het Vlaams gewest, en hier wordt de gehele regio bedoeld. De Limburgse uitspraak van het Nederlands wordt voornamelijk door de Limburgse taal beïnvloed, maar in het zuidelijkste deel is een kleine Franse invloed te merken en in het oostelijkste deel juist weer een kleine Duitse invloed. Het verschil van de uitspraak hangt ook af van hoe goed men met het Nederlands bekend is en veel Limburgers nemen hun tonen mee als ze Nederlands spreken.

DEZE LIJST IS (NOG) NIET COMPLEET EN KAN NOG FOUTEN BEVATTEN

Verschillen in uitspraak van fonemen binnen het Nederlandse taalgebied
Geschreven vorm	Voorbeeld	Uitspraak
		AN		Noord-Nederland		Vlaanderen		Limburg		Brabant
a	pan	[ɑ]		[ɑ]		[ɑ]		[ɑ]²		[a]
a, aa	maan	[aː]¹		[aː]		[aː]		[aː]		[aː]
e	pen	[ɛ]		[ɛ]		[ɛ]		[ɛ]³		[ɛ]
e, ee	Deen	[eː]¹		[eː], [eɪ̯]		[eː]		[eː]		[eː]
i	pin	[ɪ]		[ɪ]		[ɪ]		[ɪ]		[i]
i, ie	zien	[i]		[i]		[i]		[i]		[iː]
o	bon	[ɔ]		[ɔ]		[ɔ]		[ɔ]		[ɔ]
o, oo	boon	[oː]¹		[oː], [oʊ̯]		[oː]		[oː]		[oː]
u	put	[ɵ]		[ɵ]		[ɵ]		[ɵ]⁴		[y]
u, uu	fuut	[y]		[y]		[y]		[y]		[yː]
oe	roet	[u]		[u]		[u]		[u]		[u], [uː]⁵
eu	leuk	[øː]¹		[øː], [øʏ̯]		[øː]		[øː]		[øː]
ei, ij	eik, brij	[ɛɪ̯]		[ɛɪ̯], [æɪ̯]		[ɛː]		[ɛɪ̯]		[ɛː]
ui	uit	[œʏ̯]		[œʏ̯], [ʌʏ̯]		[œː]		[œː]		[œː]
ou, au	mout, auslaut	[ʌʊ̯]		[ʌʊ̯], [aʊ̯]		[ɔʊ̯], [ɔː]		[aʊ̯]		[ʌʊ̯]
e	lopen	[ə]		[ə]		[ə]		[ə]		[ə]
aai	kraai	[aːɪ̯]		[aːɪ̯]		[aːɪ̯]		[aːɪ̯]		[aːɪ̯]
ooi	mooi	[oːɪ̯]		[o̝ːɪ̯]		[oːj]		[oːɪ̯]		[oːɪ̯]
oei	boei	[uɪ̯]		[uɪ̯]		[uj]		[uɪ̯]		[uɪ̯]
ieuw	nieuw	[iʊ̯]		[iʊ̯]		[iʊ̯]		[iʊ̯]		[iːʊ̯]
eeuw	leeuw	[eːʊ̯]		[ɪːʊ̯]		[eːʊ̯]		[eːʊ̯]		[eːʊ̯]
g	gaan	[ɣ]		[χ]		[ɣ]		[ɣ]		[ɣ]
ch	chloor	[x]		[χ]		[x]		[x]		[x]
h	hand	[ɦ]		[ɦ]		[ɦ]		[h]		[ɦ]
w	weg	[ʋ]		[ʋ]		[β̞]		[w]		[β̞]
t	tent			[t]		[t̪]
d	dag			[d]		[d̪]
n	navel			[n]		[n̪]
l	land			[ɫ]		[l̪]

1. Als algemene regel zijn deze klinkers kort in onbeklemtoonde lettergrepen, bv. canon [ˈkaːnɔn] vs. kanon [kaˈnɔn].
2. Vaak als [a] gerealiseerd voor nasalen.
3. Ook [æ] wordt gebruikt.
4. Ook [œ] wordt gebruikt.
5. Afhankelijk van het woord: boek [buk], vloek [vluːk], groep [ɣrup], voet [vuːt], roet [ruːt], moet [mut], moed [muːt].

Verschillen in uitspraak van fonemen in verschillende fonologische posities binnen het Nederlandse taalgebied
Geschreven vorm	Voorbeeld	Uitspraak
		AN		Noord-Nederland		Vlaanderen		Limburg		Brabant
eer	heer	[eːr]		[ɪːr], [ɪə̯r]		[eːr]		[eːr]		[eːr]
eur	euro	[øːr]		[ʏːr], [ʏə̯r]		[øːr]		[øːr]		[øːr]
eul	heul	[øːl]		[ʏːɫ]		[øːɫ]		[øːl]		[øːɫ]
ier	bier	[iːr]		[iːr], [iə̯r]		[iːr]		[iːr]		[iːr]
oer	boer	[uːr]		[uːr], [uə̯r]		[uːr]		[uːr]		[uːr]
oor	boor	[oːr]		[o̝ːr], [o̝ə̯r]		[oːr]		[oːr]		[oːr]
uur	vuur	[yːr]		[yːr], [yə̯r]		[yːr]		[yːr]		[yːr]
schr	schrijven	[sxr]		[sr]¹		[sxr]		[sxr]		[sxr]
Vd²	pad	[t]		[t]		[t]		[d]		[t]
Vb²	eb	[p]		[p]		[p]		[b]		[p]
auw, ouw	kauw, louw	[ʌʊ̯β̞]		[ʌʊ̯], [aʊ̯]		[ɔʊ̯β̞], [ɔː], [ɔːβ̞]		[aʊ̯]		[ʌʊ̯]
-tje	vijvertje	[tʲə]		[cə]		[tʲə], [tʃə]		[cə]		[tʲə], [tʃə]
-ig	ijverig	[əx]		[əχ]		[əx]		[ɪx]		[əx]
-ige	ijverige	[əɣə]		[əχə]		[əɣə]		[iɣə]		[əɣə]
-lijk	redelijk	[lək]		[lək]		[lək]		[lɪk]		[lək]
-lijke	redelijke	[ləkə]		[ləkə]		[ləkə]		[likə]		[ləkə]
Vl²	wolk	[l]		[ɫ]		[ɫ]		[l]		[ɫ]
-isch	logisch	[is]		[is]		[is], [ɪs]		[ɪs]		[is]
ver-	veranderen	[vɛr]		[vər] (duidelijk uitgesproken) [vɛr]		[vər]		[vɛr]		[vər]
-tie	variatie	[tsi]		[tsi]		[si]		[si]		[siː]
-tief	generatief	[tif]		[tif]		[tif]		[tiːf]		[tiːf]
-um	museum	[ʏm]		[əm]		[ʏm]		[ʏm]		[ym]
-us	augustus	[ʏs]		[əs]		[ʏs]		[ʏs]		[ys]
-iënt	patiënt	[jɛnt]		[jɛnt]		[jɛnt]		[i.jɛnt]		[jɛnt]
-abel	constabel	[a.bəl]		[a.bɔɫ]		[a.bəɫ]		[a.bəl]		[aː.bəɫ]
-ent	detergent	[ɛnt]		[ɛnt]		[ɛnt]		[ɛnt]		[ɛnt]
-ist	humanist	[ɪst]		[ɪst]		[ɪst]		[ɪs]		[ist]
-isme	humanisme	[ɪs.mə]		[ɪs.mə]		[ɪz.mə]		[ɪz.mə]		[iz.mə]

1. Deze uitspraak zullen veel mensen als incorrect ervaren, en in zeer duidelijk taalgebruik wordt doorgaans [sχr] gebruikt.
2. V: "een willekeurige klinker"