ijs

Nederlands

[1] Een blokje ijs.

[2] Een ijsje.

Uitspraak

• Geluid:  ijs    (hulp, bestand)
• IPA: / ɛis / (1 lettergreep)
  • (Noord-Nederland): /ɛɪ̯s/, /æɪ̯s/
  • (Vlaanderen, Brabant): /ɛːs/
  • (Limburg): /ɛɪ̯s/

Woordafbreking

• ijs

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘bevroren water’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1240
• In de betekenis van ‘bevroren water of room als lekkernij’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1793

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	ijs	-
verkleinwoord	ijsje [2]	ijsjes [2]

Zelfstandig naamwoord

ijs o

1. (natuurkunde) de vaste vorm van water, bevroren water

   • Water wordt op 0° Celsius ijs. 
   • Het ijs is nog niet dik genoeg om op te staan. 

   ▸ Het was een ijskoude nacht en ik werd meerdere malen bibberend wakker. Verbaasd zag ik de volgende ochtend dat er een dun laagje ijs op mijn tent lag.

2. (voeding) een lekkernij, meestal op basis van zuivel, die in bevroren toestand wordt gegeten

   • IJs is een geliefd verfrissingsmiddel tijdens warme zomers. 

Hyponiemen

   

aardbeienijs bananenijs bergijs beschuitijs bomijs buitenijs cassata-ijs chipolata-ijs choco-ijs chocolade-ijs citroenijs consumptie-ijs cube-ijs dessertijs drijfijs droogijs eennachtsijs fondantijs frambozenijs gletsjerijs grondijs haarijs heusijs hoeve-ijs impulsijs kaneelijs karamelijs kiwi-ijs koffie-ijs kokosijs kraakijs kunstijs landijs malaga-ijs mango-ijs meerijs mega-ijs moedermelkijs mokka-ijs natuurijs noga-ijs nougatijs pakijs papaja-ijs perenijs pistache-ijs plankijs plombière-ijs poolijs randijs recordijs roomijs ruimte-ijs rulijs schaafijs schepijs sneeuwijs softijs sorbetijs spaghetti-ijs speculoosijs steenijs tofoe-ijs vanille-ijs vruchtenijs waterijs wereldrecordijs wonderijs yoghurtijs zee-ijs zomerijs zuidpoolijs

Afgeleide begrippen

   

IJsbrand IJsland ijs en weder dienende ijs- en ijskoud ijsaangroei ijsachtig ijsactiviteiten ijsadviseur ijsafzetting ijsappel ijsazijn ijsbaan ijsbad ijsbal ijsballet ijsbank ijsbar ijsbedrijf ijsbeeld ijsbeen ijsbeer ijsbeker ijsbereider ijsberen ijsberg ijsbericht ijsbijl ijsblauw ijsbloem ijsblok ijsboer ijsbok ijsbonbon ijsbond ijsbout ijsbox ijsbreker ijsbrommer ijsclub ijsco ijscoupe ijscoördinator ijscrème ijsdag ijsdam ijsdansen ijsdeeltje ijsdek ijsdikte ijsduif ijsduiken ijsduiker ijsdwerg ijseend ijsemmer ijsfabriek ijsfabrikant ijsfontein ijsgala ijsgang ijsgeld ijsglad ijsgolf ijsgolfen ijsgors ijsgroei ijsgrot ijsgruis ijshaar ijshal ijshanden ijsheilige ijshockey ijshockeyen ijshockeyster ijshoen ijshoenders ijshoofdpijn ijshoorntje ijshotel ijshut ijshuur ijskanaal ijskap ijskar ijskarten ijskast ijskasteel ijskegel ijskelder ijskern ijskeurmeester ijskist ijsklimmen ijsklomp ijsklont ijsklontje ijskoffie ijskonijn ijskoning ijskoningin ijskorst ijskou ijskoud ijskraam ijskrabber ijskrap ijskristal ijslaag ijslantaarn ijslepel ijslolly ijsmaan ijsmachine ijsmaker ijsman ijsmarkt ijsmassa ijsmeester ijsmerk ijsmist ijsmuts ijsmuur ijspaleis ijspegel ijspiste ijsplaat ijsplaneet ijsplant ijsplantje ijsplateau ijsploeg ijspret ijspriem ijsprinses ijsproducent ijsracen ijsrand ijsregen ijsrevue ijsrichel ijsrietje ijsrivier ijsroom ijsrotonde ijssalon ijsschaatsen ijsschep ijsschepper ijsschol ijsschots ijsschuit ijssculptuur ijsshow ijssla ijsslee ijsspeedway ijssport ijsstadion ijssteen ijsstoel ijsstorm ijsstronk ijsstroom ijssurfen ijstaart ijstak ijstang ijstent ijsthee ijstijd ijstoerisme ijstop ijstransplantatie ijsval ijsveld ijsventer ijsvereniging ijsverkoop ijsverkoper ijsvermaak ijsvis ijsvissen ijsvisser ijsvlakte ijsvloer ijsvogel ijsvogels ijsvorming ijsvrij ijswafel ijswal ijswand ijswater ijswaterjuffer ijswijn ijswinkel ijswinter ijswoestijn ijswolk ijszak ijszee ijszeilen ijszeiler ijszijdebij ijzel ijzig

Uitdrukkingen en gezegden

• IJs en weder dienende

als de (weers)omstandigheden meewerken

• Als het water zakt, dan kraakt het ijs.

een logisch gevolg; humoristisch gebruikt voor het laten van een wind tijdens het plassen

• Beslagen ten ijs komen

goed voorbereid zijn en zeker zijn

• Het ijs is gebroken

na een kil begin is men vriendelijk tegen elkaar

• Met Sint Juttemis als de kalveren op het ijs dansen

Nooit! (Sint Juttemis valt op 17 augustus, en dan ligt er geen ijs)

• Niet over één nacht(s) ijs gaan/men gaat niet over ijs van één nacht

Een voorzichtige aanpak hanteren. Niet overhaast handelen.

1. ▸ De eerste stap op weg naar heiligheid is zaligverklaring. Om zalig te worden is er een wonder nodig. Meestal is dat een wonderbaarlijke genezing, waarbij er diepgravend medisch onderzoek plaatsvindt om uit te zoeken of de genezing echt onverklaarbaar is. De Kerk gaat daarbij niet over één nacht ijs.

• Onbeslagen ten ijs komen

niet voorbereid zijn

• Zich op glad ijs wagen/begeven

ergens over gaan praten waar die weinig van af weet

Overerving en ontlening

• Indonesisch: es

Vertalingen

    1. de vaste vorm van water, bevroren water   

Afrikaans: ys (af) Arabisch: جليد (ar) Boeginees: ᨕᨘᨓᨙᨕᨆᨙᨈᨙᨀ Bulgaars: лед (bg) m Deens: is (da) g Duits: Eis (de) o Engels: ice (en) Fins: jää (fi) Frans: glace (fr) v Hindi: सख़्त बर्फ़ (hi) Indonesisch: es (id) Inupiak: siku (ik) Italiaans: ghiaccio (it)

Malagasy: lagilasy (mg) Maleis: ais (ms), air batu (ms) Nganasan: сыр Pools: lód (pl) Portugees: gelo (pt) Russisch: лёд (ru) Spaans: hielo (es) Swahili: barafu (sw) Tsjechisch: led (cs) monbezield Turks: buz (tr) Gagaoezisch: buz Zweeds: is (sv) g

    2. een lekkernij die in bevroren toestand wordt gegeten   

Bulgaars: сладолед (bg) m Deens: is (da) g Duits: Eis (de) o Engels: ice cream (en) Frans: glace (fr) v Indonesisch: eskrim (id)

Maleis: aiskrim (ms) Slowaaks: zmrzlina (sk) v Spaans: helado (es) m Tsjechisch: zmrzlina (cs) v Turks: dondurma (tr) Zweeds: glass (sv) g

Werkwoord

vervoeging van
ijzen

ijs

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van ijzen
   

   • Ik ijs. 

2. gebiedende wijs van ijzen
   

   • IJs! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van ijzen
   

   • IJs je? 

Gangbaarheid

• Het woord ijs staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd "ijs" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.