oog

vervoeging van
	ogen

Nederlands

Uitspraak

Geluid: oog (hulp, bestand)
IPA: / ox / (1 lettergreep)
- (Noord-Nederland): /oχ/
- (Vlaanderen, Brabant): /ox/
- (Limburg): /oːx/

Woordherkomst en -opbouw

erfwoord, in de betekenis van ‘gezichtsorgaan’ voor het eerst aangetroffen in 901 ^[1] ^[2]

afkomstig van:

Middelnederlands: oghe

Oudnederlands: oga

Germaans: *augô

Indo-Europees: *h₃ekʷ-

Verwant in Germaans:

West: Engels: eye (Angelsaksisch: ēaġe), Duits: Auge, (Oudhoogduits: ouga), Fries: each, ug, ooge (Oudfries: āge)

Noord: Zweeds: öga, Deens, øje, Noors/IJslands: auga, (Nynorsk: øye, Oudnoords: auga), Faeröers: eyga

Oost: Gotisch: augo

Zelfstandig naamwoord

het oog o

(anatomie) gezichtsorgaan voor het waarnemen van lichtprikkels
- Zijn oog functioneert niet correct meer.
blik die men op iets richt
- Alle ogen waren op die man gericht.
elk van de putjes op dobbel- en dominostenen die de waarde ervan aangeven
- De ogen van de dobbelsteen waren licht beschadigd.
oogvormige opening van sommige voorwerpen
- Er zat een draad door het oog van een naald.
hoefijzervormig ringetje aan kledingstukken waarin een haakje wordt bevestigd
uitgevloeide druppel vet op soep
knop van een plant
plek op een aardappel waar bij het uitlopen een worteltje kan ontstaan
oogvormig versiersel op de staart van pauwen en op de vleugels van sommige vlinders
centrum van een cycloon waar windstilte heerst
- Zijn huis was middenin het oog van de cycloon gepositioneerd.
alleen in toponiemen: eiland

Uitdrukkingen en gezegden

de poppetjes van mijn ogen

Door het oog van de naald kruipen

ternauwernood aan gevaar ontsnappen

Een doorn in het oog zijn

ergens aan ergeren

• De PVV vindt het groene waarschuwingsbord bij Kinderboerderij Het Weusthag dat deels in het Turks is geschreven ‘een doorn in het oog’. Fractievoorzitter Jeanet Nijhof van de PVV in de gemeenteraad heeft er vragen over gesteld aan het college van b en w. ^[3]

Ergens oog voor hebben

ergens de waarde van inzien of aandacht voor hebben

Groen en geel voor de ogen worden

duizelen en/of erg van schrikken

Haken en ogen geven

iets heeft veel moeilijkheden

Het boze oog hebben

Hoge ogen gooien

een goede kans maken op iets

Iemand de ogen openen

iemand inzicht geven in iets wat diegene nog niet doorhad

Iemand een rad voor de ogen draaien

iemand op gemene wijze bedriegen

Iemand met schele ogen aankijken

Jaloers zijn op iemand

Iemand naar de ogen zien

pas iets doen als de ander toestemming geeft

Iemand onder vier ogen spreken

praten met iemand zonder dat anderen erbij zijn

Iemand zand in de ogen strooien

iemand proberen te bedriegen

Iets met lede ogen aanzien

jaloers zijn, Iets met spijt aanzien

Iets niet met droge ogen kunnen aanzien

letterlijk: gaan huilen/tranen bij het zien gebeuren van iets

Iets onder ogen zien

Zich iets realiseren

Iets voor ogen houden

Ergens steeds aan denken

Iets voor ogen bennen

iets in gedachten hebben

∗ Dat het imperialisme het hoogste stadium van het kapitalisme is, staat haar nog heel duidelijk voor ogen.^[4]

In het oog lopen

opvallen

in de ogen van

in de gedachten van iemand

∗ In de ogen van de familie Goldmann moest ik een volkomen idioot zijn geweest.^[4]

Liefhebben als de appel van zijn oog

erg veel van iemand houden

Met het blote oog waarneembaar

Zichtbaar zonder optische hulpmiddelen

Zijn ogen de kost geven

alles goed in zich opnemen

Zijn ogen voor iets sluiten

doen alsof iets er niet is

Zo op het oog

Afgaand op een oppervlakkige indruk

∗ Ultrafast fashion wordt vaak verkocht voor een kringloopprijs en is daardoor voor ons een serieuze concurrent, zegt de brancheorganisatie. "We zien dat mensen heel graag iets nieuws willen kopen. Op het oog ziet zoiets op een webshop er mooi uit, maar kwalitatief stelt het niet zo veel voor.^[5]

Je ogen niet kunnen geloven

niet kunnen geloven dat iets waar is

• Het was al jaren kurkdroog geweest in Californië, dus ik kon mijn ogen niet geloven toen het opeens uit het niets begon te regenen. ^[6]

uit het oog verliezen

niet meer geregeld zien

• Paniekerig schoten allerlei gedachten door mijn hoofd: was dit niet nog gevaarlijker, helemaal alleen onbeschut en hoog in de bergen? Had ik een fout gemaakt door de mensen voor me uit het oog te verliezen en nu alleen op een berg van meer dan 3.000 meter hoog rond te dwalen? Het pad liep door een gigantische lege hoogvlakte met bergen aan weerszijde en de boomgrens twee uur onder me. ^[7]

uit het oog verliezen

vergeten om ergens rekening mee te houden

∗ De jury, onder leiding van schrijver Nelleke Noordervliet, prijst het boek om zijn visie, gedegenheid en toegankelijkheid. "Ondanks de vele details en wetenswaardigheden verliest het het grote verhaal van de taal nooit uit het oog."^[8]

Spreekwoorden

oog om oog, tand om tand
Alle / aller ogen zijn gericht op Kwatta

De splinter in andermans oog wel zien, maar niet de balk in het eigen

over kleine fouten van een ander vallen, terwijl de eigen grote fouten niet worden gezien

Het oog is groter dan de maag.

meer op het bord scheppen dan er opgegeten kan worden

Het oog van de meester maakt het paard vet.

het werk gebeurt beter als de baas toezicht houdt

Het oog wil ook wat

mensen vinden het fijn als iemand er verzorgd uitziet

Het oog ziet altijd van zich af.

de eigen fouten ziet men niet, maar andermans fouten altijd wel

Twee ogen zien meer dan één

Wat de één niet ziet, valt wellicht de ander op

Uit het oog, uit het hart.

als je iemand niet meer ziet vergeet je hem ook sneller

Vreemde ogen dwingen

de ogen van een vreemde heeft meer invloed op je dan van een bekende

Wat het oog niet ziet, wat het hart niet deert.

wat je niet ziet en niet weet heb je ook geen last

Vertalingen

1. gezichtsorgaan voor het waarnemen van lichtprikkels

Afrikaans: oog ^(af)
Albanees: sy ^(sq)
Arabisch: عين ^(ar)
Aragonees: güello ^(an) m
Asturisch: güeyu ^(ast) m
Atayal: loziq, ro-i, rao-i, raoyăk
Azeri: göz ^(az)
Baskisch: begi ^(eu)
Bemba (Zambia): íli-insó
Bretons: lagad ^(br)
Bulgaars: око ^(bg)
Catalaans: ull ^(ca)
Chinees: 眼睛 ^(zh)
Corsicaans: ochjo ^(co) m
Deens: øje ^(da) o
Duits: Auge ^(de) o
Egyptisch: ỉrt
Engels: eye ^(en)
Esperanto: okulo ^(eo)
Estisch: silm ^(et)
Fins: silmä ^(fi)
Frans: œil ^(fr) m
Fries: each ^(fy)
Galicisch: ollo ^(gl)
Grieks: μάτι ^(el)
Guarani: esa ^(gn)
Hongaars: szem ^(hu)
IJslands: auga ^(is)
Ido: okulo ^(io)
Indonesisch: mata ^(id)
Interlingua: oculo ^(ia)
Inuktitut:
- Inuktitut: ᐃᔨ ^(iu)
- Latijns: iji ^(iu)
Inupiak: iri ^(ik)
Italiaans: occhio ^(it)
Japans: 目 ^(ja) め ^(ja) (me)
Jiddisch: אױג ^(yi)
Kasjoebisch: òkò ^(csb)
Kazachs: көз ^(kk)
Kirgizisch: көз ^(ky)
Kiribatisch: mata
Koerdisch: çav ^(ku) m

Werkwoord

oog

eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van ogen
- Ik oog.
gebiedende wijs van ogen
- Oog!
(bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van ogen
- Oog je?