dood

Nederlands

De dood, hier uitgebeeld als een zwevend skelet, probeert een ziek kind mee te nemen

Uitspraak

• Geluid:  dood    (hulp, bestand)
• IPA: / dot / (1 lettergreep); /doːt/

Woordafbreking

• dood

Woordherkomst en -opbouw

• erfwoord via Middelnederlands doot van Oudnederlands  dot bn  /  doth ww , mogelijk verder te herleiden tot een Protogermaanse wortel *dawjan-, "sterven"
  • zn: in de betekenis van ‘toestand waarin men niet meer leeft’ aangetroffen vanaf 801-1000
    • [4] vermoedelijk naar het voorbeeld van woorden als doodsbang, doodsbenauwd, doodsbleek, doodstil, doodziek en doodzonde die steeds meer een figuurlijke betekenis kregen
  • bn: in de betekenis ‘niet meer levend’ aangetroffen vanaf 1100 (met de betekenis ‘onvruchtbaar’ in nog oudere toponiemen)

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	dood	(doden) *
verkleinwoord	-	-

Zelfstandig naamwoord

de dood v / m

1. (biologie), (medisch), (palindroom), (religie) de toestand nadat het leven is geëindigd

   • Vele mensen vrezen de dood. 

2. (biologie), (medisch), (palindroom) het tot het einde komen van een leven, de overgang naar de onder [1] genoemde toestand

   • Hij woonde daar tot zijn dood. 

3. (biologie), (kunst), (palindroom) skeletvormige figuur, vaak met zeis, die bovengenoemde toestand personifieert

   • Men kan zich echter eveneens afvragen wat de natuur, de kosmos of het Zijn aan de zogenaamde grote persoonlijkheden en hun aanspraak op onsterfelijkheid eigenlijk gelegen is, omdat de dood met zijn nivellerende zeis alle menselijke rangverschillen toch onverbiddellijk wegmaait. 

4. versterkend voorvoegsel heel erg, als eerste deel in een samenstelling dat de intensiteit van het tweede deel benadrukt
   Voor zover deze samenstellingen zijn gevormd zonder tussen-s (een oude genitief) en zeker wanneer het gaat om werkwoorden kunnen ze ook worden opgevat als gevormd met het bijwoordelijk gebruikt  dood bn .

   • Hij was schatrijk, maar leefde in een doodgewoon rijtjeshuis. 

Antoniemen

• leven

Opmerkingen

• Het meervoud komt alleen voor in de uitdrukking duizend doden sterven.

Synoniemen

• [2] overlijden, sterven, heengaan, levenseinde, verscheiden
• [3] Magere Hein, man met de zeis, Pietje de Dood

    2. uitdrukkingen voor "doodgaan":

de pijp aan Maarten geven de weg van alle vlees gaan het levenslicht uitblazen net tijdelijke met het eeuwige verwisselen

• [4] bloed-

Verwante begrippen

• sterfgeval, dode, doden

Hyponiemen

   

beddendood genadedood halfdood hartdood heldendood hersendood hongerdood kieteldood kruisdood marteldood monddood morsdood muisdood offerdood oordjedood pierdood schijndood sladood steendood verdrinkingsdood vergiftigingsdood verstikkingsdood vriesdood vuurdood warmtedood wederdood wiegendood zoendood

Afgeleide begrippen

   

dode harrel dode hoek dode hoeken dode hoekjes dodelijk dood wanen doodbidder doodbijten doodblijven doodbloeden dooddoen dooddoener dooddrukken doodeter doodgaan doodgeboren doodgewicht doodgooien doodgraver doodgriezelig doodhongeren doodhouden doodhout doodkist doodklap doodkruid doodlachen doodleggen doodliggen doodlopen doodlopend doodmaken doodmartelen doodnagel doodop doodrijden doods doodsakte doodsangst doodsbed doodsbedreiging doodsbericht doodsbesef doodsbleek doodschieten doodschop doodschudden doodsdrift doodseskader doodsgedachte doodsgevaar doodsgevaarlijk doodshemd doodshoofd doodshoofdaap doodskist doodskleed doodsklok doodskloppertje doodskop doodskreet doodskus doodslaan doodslag doodslager doodsmak doodsnood doodsoorzaak doodspelen doodspil doodspuiten doodsschrik doodssnik doodsstrijd doodsteken doodstraf doodstroom doodsverachting doodsvijand doodtij doodtrappen doodvallen doodvechten doodverf doodverklaren doodverven doodvonnis doodvreter doodvriezen doodwater doodwerken doodziek doodzieke doodzonde doodzwijgen god-is-doodtheologie

    4. heel erg, als eerste deel van een samenstelling dat de intensiteit van het tweede deel benadrukt

doodaf doodarm doodbedaard doodbraaf doodeerlijk doodeenvoudig doodeng doodenkel doodergeren doodernstig doodgaarne doodgelukkig doodgemakkelijk doodgemoedereerd doodgevaarlijk doodgewoon doodgoed doodgraag doodgriezelig doodjammer doodkalm doodkoud doodlachen doodleuk doodmager doodmakkelijk doodmisselijk doodmoe doodnatuurlijk doodnerveus doodnieuwsgierig doodnormaal doodnuchter doodongelukkig doodongerust doodonnozel doodonschuldig doodop doodsaai doodsangst doodsbang doodsbenauwd doodsbleek doodschamen doodschop doodserieus doodsgevaarlijk doodsimpel doodsklap doodsmak doodsschrik doodstil doodsvijand doodtoevallig doodverlegen doodvermoeiend doodwerken doodzenuwachtig doodziek doodzonde

Uitdrukkingen en gezegden

    Uitdrukkingen met dood:

als de dood zijn voor De dood of de gladiolen Alles of niets, de overwinning of de ondergang Ergens een broertje dood aan hebben Ergens een grote hekel aan hebben Eruitzien als de dood van Ieperen Er slecht (mager, ongezond) uitzien De dood in de pot Heel saai De dood op het lijf jagen Iemand heel bang maken De kleine dood Een orgasme Dood en verderf verspreiden/zaaien Grote verwoestingen aanrichten (inclusief het maken van dodelijke slachtoffers) Dood op een duit blijven Gierig zijn • Hij blijft dood op een duit.  Met de dood in het hart Zeer moedeloos of ontdaan Om de [dooie] dood niet Helemaal niet, dat gaat echt niet gebeuren, vergeet het maar Op de dood zitten Een doodvonnis gekregen hebben Ten dode opgeschreven zijn Gedoemd zijn om te sterven Een kind des doods Iemand die niet lang meer te leven heeft

Spreekwoorden

   

De bleke dood spaart klein noch groot Iedereen gaat dood De dood kent geen lieve kinderen Iedereen gaat dood De dood komt als een dief in de nacht Het valt nooit te voorspellen wanneer iemand komt te overlijden Edel, arm en rijk maakt de dood gelijk Als iemand eenmaal is gestorven, maakt het totaal niets meer uit of hij/zij bij leven arm of rijk was De een z'n dood is de ander zijn brood Wat voor de een een nadeel is, is voor de ander juist een voordeel Veel honden zijn der hazen dood Niemand kan op tegen heel veel tegenstanders

Vertalingen

    1. de toestand na het leven   

Afrikaans: dood (af) Duits: Tod (de) m Engels: death (en) Estisch: surm (et) Frans: mort (fr) v Galicisch: morte (gl) v Grieks: θάνατος (el) m (θánatos) Hongaars: halál (hu) Hoogsilezisch: śmjyrć (szl) v Italiaans: morte (it) v Japans: 死 (ja) Kabardijns: ажал Karatsjai-Balkarisch: ажал Kazachs: ажал (kk)

Kirgizisch: ажал (ky) Koerdisch: mirin (ku) v, merg (ku) v, wefat (ku) v Latijn: mors (la) v Lezgi: ажал Noors: dødsfall (no) o Nynorsk: dødsfall (nn) o Pools: śmierć (pl) v Portugees: morte (pt) v Quechua: wañu (qu) Russisch: смерть (ru) Schots-Gaelisch: bàs (gd) m Spaans: muerte (es) v Xhosa: ukufa Zweeds: död (sv) g

    2. skeletvormige figuur, vaak met zeis, die bovengenoemde toestand personifieert   

Duits: Sensenmann (de) m, Tod (de) m

Zweeds: död (sv) g

	stellend	vergrotend	overtreffend
onverbogen	dood	doder	doodst
verbogen	dode	dodere	doodste
partitief	doods	doders	-

Bijvoeglijk naamwoord

Schilderij waarop een dode familie is uitgebeeld

dood

1. niet meer levend

   • Onze dode kat werd waardig begraven. 
   • Mijn ouders zijn al heel lang dood. 

2. (figuurlijk) niet langer werkend, niet meer functionerend

   • Hij wilde haar bellen, maar de lijn was dood. 

Antoniemen

• levend

Hyponiemen

• (intensivering) morsdood, steendood

Verwante begrippen

• [1] afgestorven, overleden, doods, des doods

Afgeleide begrippen

• [2] doodcijferen
• [2] doodconcurreren
• [2] doodfluiten
• [1] doodjakkeren
• [2] doodknuffelen
• [2] doodprijzen
• [2] doodredeneren
• [1] doodschrikken

Uitdrukkingen en gezegden

   

Op iets dood blijven Erg belust op iets zijn (bv geld -> gierig) Trekken aan een dood paard Bezig zijn met een hopeloze zaak die alleen maar energie kost en uiteindelijk niets oplevert Boompje groot, plantertje dood Gezegd van iets waarvoor geldt dat degene die er het meeste zorg voor heeft gedragen, er zelf niet meer van profiteert als het eenmaal af is Zo dood als een pier (zijn) Dood zijn (met extra nadruk op het niet meer in leven zijn) Een dood paard aan een boom (vast)binden Te voorzichtig zijn Nog geen luis hebben om dood te drukken Zeer arm zijn De mussen vallen dood van de daken Het is heel warm

Vertalingen

    1. niet meer levend   

Duits: tot (de) Engels: dead (en) Estisch: surnud (et) Frans: mort (fr) Grieks: νεκρός (el) (nekrós)

Hongaars: halott (hu) Koerdisch: mirî (ku) Latijn: mortuus (la) Spaans: muerto (es)

Werkwoord

vervoeging van
doden

dood

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van doden
   

   • Ik dood. 

2. gebiedende wijs van doden
   

   • Dood! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van doden
   

   • Dood je? 

Gangbaarheid

• Het woord dood staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "dood" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.
• Zie Wikiquote voor meer informatie.

Afrikaans

Uitspraak

• geluid

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	dood	-

Zelfstandig naamwoord

dood

1. (palindroom) dood

   «'n Natuurlike dood sterwe.»

   Een natuurlijke dood sterven.

stellend	attributief
dood	dooie

Bijvoeglijk naamwoord

dood

1. dood
2. overleden, gestorven, omgekomen

   «Minstens 20 mense is in 'n vliegtuigongeluk in die Demokratiese Republiek van die Kongo dood.»

   Ten minste 20 mensen zijn bij een vliegtuigongeluk in de Democratische Republiek van de Congo omgekomen.