baan

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  baan    (hulp, bestand)
• IPA: /baːn/

Woordafbreking

• baan

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘weg’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1340
• In de betekenis van ‘betrekking’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1739

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	baan	banen
verkleinwoord	baantje	baantjes

Zelfstandig naamwoord

de baan v / m

1. (economie) het werk, een arbeidsovereenkomst tussen werkgever en werknemer

   • Ik heb sinds kort een baan bij dat bedrijf. 

   ▸ De mensen die na veel aandringen iets wilden zeggen, deden dat anoniem. Ze waren doodsbang voor hun baantje.

   ▸ Pas na het passeren van Kearsarge Pass, toen we de uitgestrekte groene vallei van Kings Canyon in liepen, raakten we aan de praat. Het was fascinerend te horen hoe England zijn leven had ingericht. Hij had duidelijk lak aan conventies en had al jaren geen vaste baan.

2. (verkeer) een verkeersweg of fysiek afgegrensd weggedeelte, voor rijverkeer of voor het opstijgen en landen van vlieg- en ruimtevaartuigen

   • Die weg bestaat uit twee rijbanen, een fietspad, twee ventwegen en twee voetgangerspaden. 

3. (natuurkunde) het traject van een projectiel of hemellichaam

   • De sonde draait nu in een baan om de zon. 

4. (sport) een voor sportwedstrijden geschikt gemaakt, langwerpig en vlak terrein, een rechte of rondgaande weg, of een deel van een vaar- of zwemwater

   • De Duitse roeiers in baan drie hebben een duidelijke voorsprong. 

   ▸ Hun volgende doel lag vijfentwintig meter verderop: het instructiebad, oftewel de plas water waar men in alle rust baantjes kon trekken.

5. strook materiaal als (behang-)papier, vloerbedekking, (textiel-)stof,

   • Een vlag met drie gekleurde banen. 

6. (techniek) het rechthoekige bovenblad van een aambeeld

   • In de baan van het aambeeld zit een vierkant gat waarin hulpstukken kunnen worden geplaatst. 

7. (militair) een terrein voor het houden van schietoefeningen

   • Vandaag hebben we de hele dag dienst op de schietbaan. 

8. dat is van de baan: het gaat niet meer door

   • Na het schandaal is de promotie van de baan. 

9. iets op de lange baan schuiven: iets uitstellen

   • Hij heeft altijd mooie plannen maar hij schuift ze altijd op de lange baan. 

Synoniemen

• [1] arbeidsplaats, arbeidsovereenkomst, dienstverband, betrekking, aanstelling, positie, post, ambt, functie
• [2] rijstrook, weghelft
• [3] vlucht, kringloop
• [4] wegparcours, omloop, circuit
• [5] strook, reep, band

Antoniemen

• [1] werkloosheid
• [2] ongebaand, zandpad, woestenij, jungle

Verwante begrippen

• [1] arbeidsovereenkomst, werkgelegenheid, werkkring, tewerkstelling, werkgever, werknemer, vak, beroep, functie, carrière
• [2] verkeer, vrachtvervoer
• [3] parabool, ellips
• [4] sportveld, sportterrein, sportstadion, zwembad
• [7] oefenterrein, doel, kogelvanger

Hyponiemen

   

9-tot-5-baan Bosbaan Buitenveldertbaan Ceintuurbaan Kaagbaan Oostbaan Sabaan Zwanenburgbaan aanvliegbaan aardbaan (3) aardebaan achtbaan airtumblingbaan asfaltbaan atletiekbaan (4) autobaan (2) bellenbaan betaalbaan betonbaan beugelbaan bijbaan (1) binnenbaan bloedbaan bobbaan bobsleebaan bobstartbaan bolbaan borstelbaan bowlingbaan brugbaan buitenbaan bulderbaan bureaubaan burgerbaan busbaan cabinebaan cirkelbaan crossbaan deeltijdbaan (1) dieptebaan doorstroombaan drafbaan droombaan dubbelbaans duinbaan duobaan erebaan ervaringsbaan exportbaan expresbaan flexbaan flexibaan fulltimebaan (1) garantiebaan gletsjerbaan glijbaan golfbaan gondelbaan granatenbaan grasbaan gravelbaan groeibaan hamburgerbaan hamerbaan heerbaan heibaan heirbaan hellingbaan hellingsbaan hindernisbaan hinkelbaan hologrambaan hondenbaan hongerbaan hoofdbaan hooglandbaan id-baan ijsbaan (4) ijshockeybaan indoorbaan inloopbaan inrijbaan instapbaan instroom-doorstroombaan instroombaan invalbaan jeugdbaan kaatsbaan (4) kabelbaan kantoorbaan kartbaan kegelbaan (4) keilbaan kerkhofbaan kiembaan klotebaan knikkerbaan kogelbaan (3) kolfbaan kombaan kortebaan kraanbaan krabbelbaan kruimelbaan kunstbaan kunstijsbaan kunststofbaan kustbaan kwantumbaan laaglandbaan landingsbaan (2) leerbaan levensbaan lichtbaan lijnbaan linkerbaan linkerrijbaan (2) loopbaan (1) luizenbaan lymfbaan lymfebaan maanbaan magneetbaan maliebaan (4) melkertbaan metrobaan middenbaan midgetgolfbaan modelbaan natuurbaan natuurijsbaan negen-tot-vijfbaan oefenbaan omloopbaan opstapbaan opstelbaan overbruggingsbaan overheidsbaan parallelbaan parkeerbaan participatiebaan parttimebaan (1) petanquebaan pijnbaan piramidebaan planeetbaan planetenbaan plumbaan ponybaan proefbaan pulpbaan quadbaan quantumbaan racebaan (4) re-integratiebaan rechterbaan recordbaan regelbaan renbaan (4) reuzebaan rijbaan ringbaan rodelbaan roedelbaan roeibaan roetsjbaan rolbaan rollenbaan rolschaatsbaan rotbaan rupsbaan schaatsbaan (4) scheurbaan schietbaan schoolbaan schoolbelbaan schooltijdbaan schootsbaan sintelbaan (4) skatebaan skeelerbaan skelterbaan skibaan smetbaan sorteerbaan spiebaan spitsbaan spoorbaan (2) springbaan squashbaan stagebaan startbaan stormbaan stressbaan stroombaan subsidiebaan sullebaan talibaan tandradbaan tartanbaan taxibaan tennisbaan (4) terugkeerbaan testbaan thuisbaan toezichtbaan tokkelbaan topbaan touwbaan trainingsbaan trambaan transportbaan treinbaan trimbaan triobaan tweebaans tweelingbaan uitgroeibaan uitloopbaan uitzendbaan vakantiebaan vierbaans vinkenbaan vliegbaan voltijdbaan (1) voltijdsbaan waterbaan waterskibaan watersportbaan wedstrijdbaan (4) wereldbaan werk-leerbaan werkervaringsbaan westbaan wielerbaan (4) wildbaan wildwaterbaan wonderbaan zandbaan zeebaan zeepbaan zenuwbaan zesbaans zomerbaan zonnebaan zorgbaan zwaaibaan zweefbaan zweeftreinbaan zwembaan (4)

Afgeleide begrippen

   

baanatleet baanatletiek baanbed baanbenen baanberekening baanbreken baanbrekend baanbreker baanbus baancafé baancoach baancommissaris baanelement baanfiets baangarantie baangast baangebruik baangemiddelde baanhelft baanherstel baanhoek baankans baanlichaam baanloos baanloper baanmobiel baanoog baanopzichter baanploeg baanpost baanrecord (4) baanrenner baanrestaurant baanrots baanruimer baanschouwer baanschuiver baanseizoen baanselectie baansoort baansport baanstroper baantegel baantempo baantred baanvak baanvast baanveger baanverlenging baanvlak baanwachter baanwedstrijd baanwielrennen baanwielrenner baanwielrenster baanwinkel baanwisselaar baanzand baanzekerheid banen banenakkoord banenbank banenbeurs banencheck banenconferentie banencursus banengroei banenjager banenkrimp banenmachine banenmarkt banenmotor banenoverleg banenplan (1) banenpool banenpooler banenprogramma banenrapport banenreductie banenruil banensite banenstelsel banenverlies banenvermindering banenwinkel eenbaansweg kortebaanrijden kortebaanschaatsen kortebaanwedstrijd krombaangeschut langebaanrijder studie-baancontract vakantiebaantje (1)

Uitdrukkingen en gezegden

• ruim baan maken

de ruimte geven

• iets op de lange baan schuiven

stilletjes van plan zijn iets niet af te handelen

• iets van de baan schuiven

iets niet door laten gaan

• iets in goede banen leiden

dreigende problemen voorkomen door goede begeleiding

• flexibele baan

een baan van een werknemer met een afspraak over een arbeidsduur met een variabele aantal uren per week

• reguliere baan

een baan van een werknemer met een afspraak over een arbeidsduur met een vast aantal uren per week

Vertalingen

    1. het werk   

Duits: Stelle (de) v, Arbeitsstelle (de) v Grieks: δουλειά (el) Engels: job (en)

Frans: emploi (fr) m boulot (fr) m

    2. verkeersweg   

Duits: Bahn (de) v Engels: path (en) carriageway (en)

Frans: chaussée (fr) v voie (fr) v

    3. traject van een projectiel/hemellichaam   

Duits: Trajectorie (de) v Engels: path (en) orbit (en)

Frans: trajectoire (fr) v orbite (fr) v

    4. sportterrein   

Duits: Sportplatz (de) m Rennbahn (de) v Engels: track (en) lane (en)

Frans: court (fr) m circuit (fr) m

    5. strook materiaal   

Duits: Streifen (de) m Engels: strip (en)

Frans: bande (fr) v lé (fr) m

    6. bovenblad van aambeeld   

Duits: Bahn (de) v Engels: face (en)

Frans: table (fr) v

    7. schietterrein   

Duits: Schießstand (de) m Engels: shooting range (en) firing range (en)

Frans: stand (m) de tir (fr)

Werkwoord

vervoeging van
banen

baan

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van zich banen
   

   • Ik baan me. 

2. gebiedende wijs van zich banen
   

   • Baan je! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van zich banen
   

   • Baan je je? 

Gangbaarheid

• Het woord baan staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "baan" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Limburgs

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
• IPA: /ˈbàːn/ (Etsbergs)

Zelfstandig naamwoord

baan m

1. (Hooglimburgs) weg, straat.

   «Gank mer waenger ge wagesbaan, den bös se kórter.»

   Ga maar via de auto(snel)weg, dat is korter.

2. (Hooglimburgs) spoor, rails.

Opmerkingen

• In de losse vorm komt dit woord vrijwel niet (meer) voor. Het is alleen nog te vinden in combinaties zoals wagesbaan, spaorsbaan, iezerbaan en stejsbaan.

Verbuiging

	enkelvoud				meervoud
	geheel	gemuteerd	verkleind	gemuteerd verkleind	geheel	gemuteerd	verkleind	gemuteerd verkleind
nominatief	baan	-	baenke	-	baner*	-	baenkes	-
genitief	baans	-	baenkes	-	baner*	-	baenkes	-
locatief	banes	-	baneske	-	banese	-	baneskes	-
datief	bane	-	baenke	-	baner*	-	baenkes	-
accusatief	baan	-	baenke	-	baner*	-	baenkes	-

• De meervoudsvormen zijn slechts theoretisch, omdat dit woord slechts in samenstelling gebruikt wordt waar het meervoud door het eerste deel wordt bepaald (eine spaorbaan, twieë späörbaan). Echter is er voor de locatief een uitzondering (eines spaorbanes, twieës spaorbanese).

Tyap

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
• IPA: /bɑ:n/

Zelfstandig naamwoord

baan

1. klink