zij

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  zij    (hulp, bestand)
• IPA: / zɛi / (1 lettergreep)
  • (Noord-Nederland): /sɛɪ̯/
  • (Vlaanderen, Brabant): /zɛː/
  • (Limburg): /zɛɪ̯/

Gelijkklinkende woorden

• zei

Woordafbreking

• zij

Woordherkomst en -opbouw

• [A] vn [1]: erfwoord via Middelnederlands: si van Oudnederlands: siu, in de betekenis van ‘persoonlijk voornaamwoord’ aangetroffen vanaf 901; gaat terug op Oergermaans *iz en *hiz
• [A] vn [2]: erfwoord via Middelnederlands: si van Oudnederlands: sia, in de betekenis van ‘persoonlijk voornaamwoord’ aangetroffen vanaf 791; gaat terug op Oergermaans *iz en *hiz
• [A] zn: zelfstandig gebruik van het persoonlijk voornaamwoord als vrouwelijk enkelvoud [1]
• [B] door syncope ontstaan uit zijde
• [C] de stam van  zijn ww  met de weer afgesleten uitgang -e, vergelijk Duits  sei ww 

	enkelvoud		meervoud
	onderwerp	voorwerp	onderwerp	voorwerp
1e persoon	ik 'k	mij me	wij we	ons
2e persoon (informeel)	jij je	jou je	jullie	jullie
2e persoon (formeel)	u	u	u	u
2e persoon (regionaal)	gij ge	u	gij ge	u
3e persoon (mannelijk)	hij ie	hem 'm	zij ze	(dat.) hun (acc.) hen ze
3e persoon (vrouwelijk)	zij ze	haar 'r, d'r
3e persoon (onzijdig)	het 't	het 't
	Boven: benadrukte vorm. Onder: onbenadrukte vorm

Persoonlijk voornaamwoord

1. 3e persoon enkelvoud vrouwelijk, nominatief

   • Heeft zij dat gezegd of was het haar echtgenoot? 

2. 3e persoon meervoud, nominatief

   • Hebben zij dat gedaan of was het de oppositie? 

Synoniemen

• ze (clitische vorm)

Afgeleide begrippen

• zijzelf

Verwante begrippen

• [1] hij, haar
• [2] hun

Spreekwoorden

• [1] de soep wordt nooit zo heet gegeten als zij wordt opgediend

Vertalingen

    1. 3e persoon enkelvoud vrouwelijk   

Duits: sie (de) Engels: she (en) Fins: hän (fi) Frans: elle (fr) Ido: el (io), elu (io) Latijn: ea (la) Oekraïens: вона (uk) (wona)

Papiaments: e Pools: ona (pl) Portugees: ela (pt) Russisch: она (ru) (ona) Spaans: ella (es) Tsjechisch: ona (cs)

    2. 3e persoon meervoud   

Duits: sie (de) Engels: they (en) Fins: he (fi) Frans: ils (fr), elles (fr) Ido: li (io) Oekraïens: вони (uk) (wony) Papiaments: nan

Pools: oni (pl) m, one (pl) v Portugees: eles (pt) m, elas (pt) v Russisch: они (ru) (ony) Spaans: ellos (es) m, ellas (es) v Tsjechisch: oni (cs) m bezield, ony (cs) m onbezield / v, ona (cs) o Taroko: abarao

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	zij	-
verkleinwoord	-	-

Zelfstandig naamwoord

[A] zij v

1. vrouwelijk individu

1	enkelvoud	meervoud
naamwoord	zij	zijden zijdes
verkleinwoord	zijtje	zijtjes

2	enkelvoud	meervoud
naamwoord	zij	zijdes
verkleinwoord	zijtje	zijtjes

Zelfstandig naamwoord

[B] zij v / m

1. (anatomie) een van beide kanten van een lichaam.

   • Hij lag niet op zijn zij, maar op zijn rug. 

2. (verouderd) richting, of onderdeel dat in een richting te vinden is
3. (materiaalkunde) zachte, gladde stof gemaakt van cocons van de zijderups

Synoniemen

• zijde (uitspraakvariant)
• [2] kant

Hyponiemen

   

bakboordzij binnenzij bladzij bovenzij buitenzij dagzij dankzij hetzij keerzij landzij langszij linkerzij natuurzij noordoostzij noordwestzij noordzij onderzij oostzij opzij overzij rechterzij slagzij stikzij stuurboordzij westzij zonzij zuidoostzij zuidwestzij zuidzij

Afgeleide begrippen

   

zij-jurk zijaanzicht zijaltaar zijbalk zijband zijbeenderen zijbelader zijbeuk zijdam zijdeur zijeffect zijgalerij zijgang zijgevel zijig zijingang zijinstroom zijkamer zijkanaal zijkant zijklep zijlaan zijlicht zijligging zijlijn zijlinie zijmuur zijnet zijpaadje zijpad zijpaneel zijplaat zijpolder zijportaal zijraam zijrand zijreflectie zijreflector zijrivier zijroller zijruit zijschip zijsluiting zijspan zijspiegel zijspoor zijsprong zijstraat zijstuk zijtak zijtand zijvenster zijvertrek zijvin zijvlak zijvleugel zijwaarts zijwand zijweg zijwind zijwortel zijzak zijzwaard

Vertalingen

    1. een van beide kanten van een lichaam   

Duits: Seite (de) v Engels: side (en)

Frans: côté (fr) m Spaans: costado (es) m, lado (es) m

    2. stof   

Engels: silk (en)

Spaans: seda (es) v

Werkwoord

[C] zij

1. aanvoegende wijs tegenwoordige tijd enkelvoud van zijn.

   • Het zij zo! 

Hyponiemen

• dankzij

Gangbaarheid

• Het woord zij staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd "zij" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.