hart

(anatomie) holle spier die door geregeld samen te trekken bloed door het lichaam pompt
- Het hart klopt tussen de 60 en 100 keer per minuut.
▸ Het gezonde hart is een spier die werkt als een pomp. Het zorgt ervoor dat het bloed voortdurend door uw lichaam stroomt.^[4]
(figuurlijk) kern van iemands wezen, iemands diepste gevoelens
- Als de Steenlandse kinderen dit werk zagen zeiden ze minachtend, terwijl ze hun neus optrokken en wegliepen, dat zij er niets aan vonden en dat het helemaal niet zo moeilijk was om zoiets te maken en dat ook zij het wel konden. Maar zij konden het niet en in hun hart waren ze jaloers op de kunst van Kleine Woord, zoals de jongen werd genoemd. ^[5]
(figuurlijk) iets wat een centrale rol speelt in een geheel
- Hij woonde in het hart van Enschede.
- Dit echtpaar vormde jarenlang het hart van de club.

Uitdrukkingen en gezegden

[2] aan het hart laten komen
Aan het hart gaan

Gezegd van iets aangrijpends/deerniswekkends

Het gaat me aan het hart dat hij zich zo slecht voelt.

Alle harten bij jezelf nemen

Bij het beoordelen van anderen ook steeds rekening houden met je eigen positie

Dat is iemand naar mijn hart

Dat is iemand die mij helemaal ligt, of die ik graag mag

[Met] de hand over het hart strijken/Over zijn [goede] hart strijken

Zich vergevingsgezind tonen, blijk geven van enige clementie

Een gebroken hart hebben

Erg verdrietig zijn (m.n. door pech in de liefde)

Een goed/gouden hart hebben

Een goed of nobel karakter hebben, een goede inborst hebben

Een groot hart hebben

Moedig of nobel/vergevingsgezind zijn

Een hart in het lijf hebben

Moedig zijn

Een hart van steen hebben

Geen medelijden met anderen hebben

Een hart[je] zonder zorg

Iemand die zich nooit zorgen maakt

Een kind onder het hart dragen

Zwanger zijn

Een klein hartje hebben

Weinig durven

Een pak van het hart

Een (grote) geruststelling

Dat is een pak van mijn hart.

[2] er het hart van in zijn
Geen duivel op zijn hart laten barsten

Oprecht alles zeggen wat men vindt, (≈geen blad voor de mond nemen)

Geen hart in het lijf hebben

Meedogenloos zijn

Goed/Rein van hart zijn

Moreel zuiver zijn, een goed moreel kompas [2] hebben

[2] hart van koekebrood
Het hart hebben om

De (euvele) moed hebben

Het hart hoog dragen

Erg trots zijn

Het hart in het kruintje van zijn kop hebben

Een verwaande indruk maken

Het hart maakt een sprong[etje]

Gezegd van iemand die een plotselinge en sterke emotie heeft

• Mijn hart maakte een sprong toen ik dat hoorde.

Het hart op de goede/juiste/rechte plaats hebben

Eerlijk zijn

Het hart op de tong dragen/op de lippen hebben

Direct zeggen wat iemand denkt, ongeacht of dat slim is of niet

het hart opvreten
Iemand een hart onder de gordel/riem steken of Iemand een riem onder het hart steken

Iemand moed inspreken

Het is een hart onder de riem in een moeilijke periode, ervaren ze. Anwar en Jolanda Abdellaziz, die moeten stoppen als uitbaters van leescafé De Meridiaan in de bibliotheek, zijn bedolven onder steunbetuigingen.^[6]

Het moet me van het hart

Dit moet ik echt even kwijt

Iemand hart en hand schenken

Met iemand trouwen

Iemands hart stelen/winnen

Iemand volkomen voor zich weten te winnen, inpalmen

Iemand op het hart trappen

Iemand beledigen, grieven, kwetsen (vgl. op de ziel trappen)

Iemand zijn hart in de hand geven

Iemand om het leven brengen, iemand doden

Iets na aan het hart hebben liggen

Ergens sterk mee begaan zijn

Iets niet over zijn hart kunnen [ver]krijgen

Ergens niet toe kunnen komen door een te grote emotionele betrokkenheid

Iets op het hart binden/drukken

Iets nadrukkelijk zeggen

Iets op het hart hebben

Iets te vertellen hebben

In eenvoud des harten

Zonder enige (kwade) bijgedachte of bijbedoeling

In hart en nieren (zijn)

Ergens helemaal voor gaan en er bezeten van zijn

In het hart sluiten

Heel veel van iets of iemand gaan houden, sterk aan iets of iemand verknocht raken

• Mevrouw Maillard had alle directeuren in haar hart gesloten, zonder uitzondering. ^[7]

Jong van hart zijn

Nog steeds actief, blijmoedig enz. zijn (ondanks dat men al op een zekere leeftijd is)

Leven als een hart

Heel levend/levendig zijn

Met de dood in het hart

Zeer moedeloos of ontdaan

Met de hand op het hart

Eerlijk en gemeend

Met hart en ziel (doen)

Met plezier en passie iets doen

∗ Eén ding stond namelijk onomstotelijk vast. Er had namelijk geen bewijsmateriaal kunnen ontstaan indien mevrouw Curtholmen zich niet, zoals iedereen in de rechtszaal had kunnen constateren, met hart en ziel aan haar ontrouw had gewijd.^[8]

Met pijn in het hart

Met grote tegenzin, met een sterk bezwaard gemoed

[2] tegen het hart
[2] ter harte nemen
Uit de grond van het hart

Heel eerlijk/oprecht, zeer gemeend

Uit het hart gegrepen zijn

Uit pure oprechtheid voortkomen (m.n. van iets dat wordt gezegd)

• Die opmerking is me uit het hart gegrepen.

Van [ganser] harte

Gemeend, oprecht

• Van harte gefeliciteerd!

• Ik hoop het van ganser harte.

Van het hart een steen maken

Gevoelens van compassie, medelijden e.d. weten te overwinnen

Van zijn hart geen moordkuil maken

De eigen gevoelens niet opkroppen, vrijuit zeggen wat je niet bevalt, eerlijk zeggen over hoe er over iets gedacht wordt

Van 's harten bloed gaan

Gezegd van iets wat alleen met de allergrootste moeite/inspanning bereikt of bekostigd kan worden

Zijn hart aan iets ophalen

Ergens enorm van genieten

Zijn hart kwijtraken/verliezen/verpanden aan

Helemaal verslingerd aan iets raken

Zijn hart laten spreken

Zich heel eerlijk/oprecht uitlaten

Zijn hart [bij iemand] luchten/uitstorten

Iemand anders in vertrouwen over de problemen vertellen die men zelf heeft

Zijn hart uit zijn lichaam/lijf spuwen

braken, overgeven [1], vomeren

Zijn hart uit zijn lijf lopen

Heel hard lopen

Zijn hart vasthouden

In spanning de uitkomst van iets riskants afwachten

Iets of iemand een warm hart toedragen

Iets of iemand graag willen steunen

• Het was nog donker toen Jack arriveerde om mij met zijn auto naar de Mexicaanse grens brengen. Hij was, net als Scout & Frodo, een zogenaamde Trail Angel: iemand die de Pacific Crest Trail (PCT)-gemeenschap een warm hart toedraagt en de wandelaars vrijwillig een lift geeft, een bed biedt en advies en water geeft. ^[9]