doen

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  doen    (hulp, bestand)
• IPA: / dun / (1 lettergreep)

Woordafbreking

• doen

Woordherkomst en -opbouw

• erfwoord, in de betekenis van ‘handelen, plaatsen’ voor het eerst aangetroffen in 901

afkomstig van: Middelnederlands: doen Oudnederlands: duon Germaans: *dōnan Indo-Europees: *dʰeh₁-

Verwant in Germaans: Engels: do (Angelsaksisch: dōn), Duits: tun, (Oudhoogduits: tuon), Fries: dwaan, dwo (Oudfries: dūa, duā)

Verwant in Romaans: Frans: faire Italiaans: facere Latijn: facere Spaans: hacer

• [2] beïnvloed door Frans  faire ww 
• [5.2] vergelijk Frans "faire … par heure"

naamwoord van handeling
zelfstandig	bijvoeglijk
doen	doend
daad	gedaan
gedoe	doenlijk

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
doen dun	deed det	gedaan ɣə.'dan
onregelmatig	volledig

Werkwoord

doen

1. overgankelijk een actie ondernemen

   • Laten we wat anders doen. 

   ▸ Het zal u zijn opgevallen dat het hotel hier en daar sporen vertoont van achterstallig onderhoud. We hebben nu eenmaal niet zoveel gasten meer als vroeger. Ook daaraan wil meneer Wang iets doen. Hij streeft naar een volle bezetting.

2. hulpwerkwoord maakt van een ergatief werkwoord een causatieve constructie
   In Belgisch-Nederlands wordt deze betekenis meer gebruikt, in Nederland is buiten formele taal "laten" meer gangbaar.

   • De hitte van de zon deed de boter smelten. 

   ▸ Iemand die op tien maanden tijd zijn omzet met zestig procent heeft doen stijgen, die moet zijn prijzen van buiten kennen.

   ▸ ik zag mannen, gekleed en opgemaakt als courtisanes aan lagerwal, die verliefd aan de armen van andere mannen voortsjouwden, soms struikend over hun overvloedige rokken, terwijl er uit de massa ook vrouwen opdoemden, gekleed als fikse kerels, die brutaal de nabijheid van jonge meisjes zochten om haar te benaderen met obscene voorstellen, die een sjouwer zouden doen blozen.

3. functioneren

   • Hij deed het goed op zijn werk. 

4. iets op een bepaalde plaats brengen

   • Hij doet de suiker in de suikerpot. 

5. een bepaalde waarde hebben
   1. (handel) als prijs hebben
      Vaak in combinatie met een geldbedrag per hoeveelheid.

      • Goud doet nu meer dan 50.000 euro per kilo. 

   2. (verkeer) als snelheid hebben

      ▸ Alleen krijg ik veel reacties van mensen die zich netjes aan 90 kilometer per uur houden en aan wier bumper daarom een vrachtwagen kleeft die ook 90 per uur doet. Die mensen, en ik begrijp dat, zouden liever 100 per uur mogen rijden.

6. ~ aan: iets beoefenen zonder dat het je beroep is

   • Hij deed aan bergbeklimmen. 

Opmerkingen

• [5.2] Dit is Belgisch-Nederlands, maar ook in België geen standaardtaal.

Synoniemen

• [1] verrichten
• [2] laten
• [4] plaatsen, zetten
• [5.1] kosten, opbrengen
• [5.2] rijden

Hyponiemen

   

aandoen achternadoen afdoen bedoen bijdoen binnendoen boete doen boetedoening boosdoen cadeau doen dichtdoen dienstdoen dik doen dooddoen doordoen erbij doen erin doen ertoe doen goeddoen grootdoen herdoen het erom doen het rustig aan doen indoen kamerdoen kwaad doen losdoen meedoen misdoen nadoen nederdoen neerdoen nietsdoen niksdoen omdoen omhoogdoen onderdoen ontdoen opdoen opendoen opzijdoen overdoen samendoen tekortdoen tenietdoen ter zake doen terugdoen toedoen uitdoen uiteendoen vandoen verdoen voldoen voordoen voortdoen wederdoen wegdoen weldoen zakendoen

Afgeleide begrippen

   

boetedoener boosdoenster dienstdoener diepdoener dikdoener doe het zelf doe-economie doe-het-zelfafdeling doe-het-zelfartikel doe-het-zelfdiagnose doe-het-zelfkassa doe-het-zelfketen doe-het-zelfmakelaar doe-het-zelfwinkel doe-het-zelfzaak doe-vakantie doeactiviteit doeboek doecentrum doedate doedemocratie doeding doegroep doejong doelang doenbaar doendenken doener doenerig doenerij doeniet doening doenlijk doenster doeopdracht doeprikkel doesessie doestage doevak doevakantie doevraag dooddoener drukdoener dusdanig gedaante gedoe genoegdoening gewichtigdoener gewichtigdoenerig grootdoener grootdoenerig hoedanig kwaaddoener mooidoener neringdoener nietsdoener stieldoener uitdoener weldoener wonderdoener zelfdoener

Uitdrukkingen en gezegden

• Aangifte doen

Bij de politie melding maken van een misdrijf / Bij de gemeente de geboorte van een kind melden / De belastingaangifte indienen

• Cadeau doen

Als geschenk geven

• Doen alsof je neus bloedt

Iets belangrijks negeren of bewust niet reageren, terwijl men wel wordt geacht dit te doen

• Een beroep op iets of iemand doen

Vragen of iemand zijn vaardigheden wil inzetten / iets ergens voor gebruiken

• Een gebedje doen

Een gebed opzeggen

• [1]: Dat doet me wat

Dat emotioneert me, dat grijpt me aan

• [1]: Het is daarom te doen

Dat is het hoofdpunt, daar gaat het om

• [1]: Iemand iets/wat doen

Iemand iets aandoen, iemand kwaad doen

• [1]: Er is niets aan te doen

Gezegd van iets vervelends dat niet aangenamer gemaakt kan worden

• [1]: Iets gedaan krijgen

Zorgen dat iets lukt, of dat iemand anders iets regelt

• [1]: Iets van de hand doen

Iets verkopen

• [1]: Iets vriendelijk doen

• [3]: In goeden doen

Rijk, in weelde levend; in goede staat

• [1] laten doen
• [5.1]: Opgeld doen

(Van een mening) Waar veel mensen het mee eens zijn

• [3] van doen zijn
• Zich te goed doen aan

Met smaak iets eten

Spreekwoorden

• Jong geleerd is oud gedaan

Als je op jonge leeftijd al een vaardigheid aanleert, heb je daar later plezier van of je kunt het dan nog beter

• Zo gezegd, zo gedaan

Gezegd over iets (een opdracht e.d.) dat na te zijn uitgesproken snel ten uitvoer wordt gebracht

Vertalingen

    1. een actie ondernemen   

Balinees: gae Bulgaars: правя (bg), върша (bg) Deens: aflægge (da), lave (da), gøre (da) Duits: machen (de), tun (de) Engels: do (en) Filipijns: gumawa Fins: tehdä (fi) Frans: faire (fr) Fries: dwaen (fy), onmeitsje (fy) Grieks: κάνω (el) Italiaans: fare (it) Japans: する (ja), なす (ja) Latijn: facere (la)

Nedersaksisch: doen (nds) Noors: gjøre (no) Nynorsk: gjera (nn), gjere (nn) Oudnoords: greiða, hráða, reiða, smíða Papiaments: hasi Pools: robić (pl) Portugees: fazer (pt) Russisch: делать (ru) (délat') imperfectief, сделать (ru) (cdélat') perfectief Sloveens: delati (sl) početi (sl) Slowaaks: robiť (sk) imperfectief Spaans: hacer (es) Tsjechisch: dělat (cs) imperfectief, udělat (cs) perfectief Vietnamees: làm (vi) Zweeds: göra (sv)

    aangifte doen   

Bulgaars: подавам жалба Duits: Anzeige erstatten

    cadeau doen   

Bulgaars: подарявам подарък Duits: schenken (de)

    een beroep op iets of iemand doen   

Duits: etwas oder jemanden in Anspruch nehmen

    iets van de hand doen   

Duits: etwas verkaufen (de)

    iets vriendelijk doen   

Duits: etwas freundlich tun

Oudnoords: blíða

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	doen	-
verkleinwoord	-	-

Zelfstandig naamwoord

doen o

1. het verrichten van een werk

   • Tegenwoordig is niet het spreken belangrijk, maar het doen. 

Uitdrukkingen en gezegden

• In goeden doen zijn

Veel geld hebben; zich goed voelen

Gangbaarheid

• Het woord doen staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd "doen" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

• frequentie in teksten in het Nederlands uit België, op een 7-puntsschaal:

        7

• frequentie in teksten uit België, vergeleken met die in Nederland, op een 7-puntsschaal:

        1

Afrikaans

Woordherkomst en -opbouw

• Afgeleid van het Middelnederlandse doen, via het Nederlandse doen

Werkwoord

doen

1. doen; een actie ondernemen

Schrijfwijzen

• (dialect) doet

Luxemburgs

Woordherkomst en -opbouw

• Afgeleid van het Oudhoogduitse duon, via het Middelhoogduitse duon

Werkwoord

doen

1. doen
2. maken

Schrijfwijzen

• dinn
• dunn

Afgeleide begrippen

ausdoen ëmdoen hindoen

ofdoen opdoen undoen

Middelnederlands

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd		voltooid deelwoord
	enkelvoud	meervoud
doen	dede	daden	ghedoen
onregelmatig	volledig

Woordherkomst en -opbouw

• [A] Afgeleid van het Proto-West-Germaanse *dōn, via het Oudnederlandse duon

Werkwoord

[A] doen

1. doen

   «Ende hi sal alle daghe doen een lam onbesmet van dien seluen iaer. in holocaust den here. Altoes sal hij des morghens dat doen. -- 1477»

   En hij zal den Heer dagelijks een brandoffer offeren, een eenjarig lam zonder gebrek; dit zal hij elken morgen offeren. - Ezechiël 46-13

Overerving en ontlening

• Limburgs: doon
• Nederlands: doen
  • Afrikaans: doen

Voegwoord

doen

1. toen

   «ENde van sauls huse was een knape die ciba hete. Ende doen die coninc tot hem geropen hadde: soe seide hi hem. Bistu cyba? Hi antwoerde Ic bin dijn knecht. -- 1477»

   En er was een knecht van het huis van Saul, genaamd Ziba; dien riepen zij tot David. En de koning sprak tot hem: Zijt gij Ziba? Hij sprak: Ja, uw knecht - 2 Samuël 9:2

Verwijzingen

• Vroegmiddelnederlandse woordenboek - Instituut voor de Nederlandse taal
• Middelnederlandse woordenboek - Instituut voor de Nederlandse taal

Nedersaksisch

Werkwoord

doen

1. doen

Noors

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
• IPA: / ˈduːən /

Woordafbreking

• doen

Naar frequentie	14370

Zelfstandig naamwoord

[A]: doen

1. nominatief bepaald mannelijk enkelvoud van do

Zelfstandig naamwoord

[B]: doen

1. nominatief bepaald mannelijk enkelvoud van do

Schrijfwijzen

•  doet zn , o

Anagrammen

•  done ww 
•  oden zn 
•  onde zn 

Nynorsk

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
• IPA: / ˈduːən /

Woordafbreking

• doen

Zelfstandig naamwoord

[A]: doen

1. nominatief bepaald mannelijk enkelvoud van do

Zelfstandig naamwoord

[B]: doen

1. nominatief bepaald mannelijk enkelvoud van do

Schrijfwijzen

•  doet zn , o

Anagrammen

•  done ww 
•  node zn 
•  oden zn 

Veluws

Werkwoord

doen

1. doen