oud

Nederlands

Uitspraak

Geluid: oud (hulp, bestand)
IPA: / ɑut / (1 lettergreep)
- (Noord-Nederland): /ʌʊ̯t/
- (Vlaanderen, Brabant): /ɔʊ̯t/
- (Limburg): /aʊ̯d/

Woordafbreking

oud

Woordherkomst en -opbouw

In de betekenis van ‘reeds lang bestaand, lang geleefd hebbend’ voor het eerst aangetroffen in 893 ^[1]
Oorspronkelijk het deelwoord van het Germaanse werkwoord alan, "opgroeien, voeden". Etymologisch verwant met Oudsaksisch en Oudfries ald, Oudhoogduits alt, Oudengels eald, Latijns altus

	stellend	vergrotend	overtreffend
onverbogen	oud	ouder	oudst
verbogen	oude	oudere	oudste
partitief	ouds	ouders	-

Bijvoeglijk naamwoord

oud

(van levende wezens) van hoge leeftijd
▸ In onze tijd bestaat er een toenemende belangstelling, zowel voor de folklore als voor de achtergrond en de inhoud van de feesten. Temeer als die beleefd kunnen worden door het hele gezin en de hele groep, jong of oud.^[2]

▸ Met mijn 43 jaar was ik duidelijk de oudste van het stel, de rest leek ergens tussen de twintig en vijfentwintig.^[3]
(van voorwerpen) al lange tijd bestaand, uit een vroeger tijd afkomstig, versleten
- Die stoel is al heel oud, hij is nog van mijn grootvader geweest.
▸ In een oude National Geographic had ik ooit als kind een artikel over deze trail gelezen, 4.286 kilometer door Amerika. Dit heb ik altijd onthouden, maar ik had nooit gedacht dat zo’n lange wandeltocht voor mij weggelegd zou zijn.^[3]
vorig, eerder, voormalig
- Mijn oude fiets heb ik doorverkocht.
▸ Meneer Wang heeft nadrukkelijk verklaard dat het in zijn intenties ligt het hotel in zijn oude luister te herstellen, waarbij de financiële armslag waarover hij naar het zich laat aanzien beschikt zeer zeker van pas zal komen.^[4]

Synoniemen

[1] bejaard
[3] ex-, voormalig

Opmerkingen

Samenstellingen met "oud" in betekenis [3] voormalig voor een functie of rol van een persoon worden volgens spellingregel 6.I geschreven met een koppelteken: iemand die het rooms-katholieke geloof opgeeft, is een oud-katholiek, terwijl een oudkatholiek iemand met het oudkatholieke geloof is.
Samenstellingen met "oud" voorafgaand aan een aardrijkskundige naam worden volgens spellingregel 6.F eveneens met een koppelteken voor de hoofdletter van de naam geschreven, maar bij taalnamen wordt "oud" volgens spellingregel 16.I juist deel van de naam en dus met hoofdletter en zonder koppelteken geschreven: Deventer is een oud-Nederlandse stad die in het Oudnederlands 'Daventre' werd genoemd.

Hyponiemen

[1], [2] (intensivering) oeroud, overoud, steenoud
[1] (intensivering) stokoud
[2] (intensivering) eeuwenoud
[1] vroegoud
[2] aaloud, aloud, eeuwenoud

Afgeleide begrippen

[2] vanouds

1. van hoge leeftijd

2. al lange tijd bestaand, uit een vroeger tijd afkomstig, versleten

3. vorig, eerder, voormalig

Uitdrukkingen en gezegden

Oude bokken hebben stijve horens.

oude mensen hebben vaak vaste gewoontes die maar moeilijk kunnen veranderen

Oude koeien uit de sloot halen

Oude problemen die niet meer ter zake doen oprakelen

Oude wijn in nieuwe zakken zijn

het uiterlijk en de naam is wellicht verandert, maar de inhoud is hetzelfde gebleven

Een oud voerman hoort nog graag het klappen van de zweep.

iemand die oud is vindt het fijn te praten over dingen van vroeger

Een oude bok lust wel eens een groen blaadje.

een oud persoon kan kan wel eens verliefd zijn op een vrij jong iemand

Een oude rot in het vak (zijn)

alles van het vak afweten en alles weten hoe te doen

Jong geleerd is oud gedaan.

hoe eerder men iets leert, des te langer de vaardigheid zal blijven

Jong te paard, oud te voet.

als je in je jeugd erg wordt verwend, krijg je het later erg moeilijk

Liefdewerk oud papier

Lood om oud ijzer zijn

de keuze hebben tussen twee alternatieven die even goed (of slecht) zijn en voor de kiezer dus geen werkelijk verschil maken

Men moet geen oude bomen verpoten / verplaatsen.

je moet geen oude mensen uit hun vertrouwde omgeving halen

Men moet geen oude schoenen wegwerpen voordat men nieuwe heeft.

je moet niet iets al afdanken zonder dat er een vervanger voor is

Op de oude voet verdergaan / voortgaan

Op dezelfde manier als voorheen doorgaan met een bepaalde activiteit

Op een oude fiets moet je het leren

Het is niet nodig om iets te oefenen of een vaardigheid aan te leren door gebruik te maken van het allernieuwste materiaal

Van de oude stempel zijn

van oude manieren gebruik maken en liever niet van nieuwe apparaten

Zo oud als Methusalem zijn

iemand die bijzonder oud is

Zo oud als de weg naar Kralingen zijn

heel erg oud

Zoals de ouden zongen, piepen de jongen.

kinderen doen en denken vaak hetzelfde als hun ouders

Hoe ouder ... hoe moeilijker.

Vertalingen

1. oud mens, dier

Albanees: plak ^(sq)
Angelsaksisch: eald ^(ang), gamol ^(ang)
Arabisch: كبير السن ^(ar) (kabīr as-sin)
Aragonees: biello ^(an)
Armeens: ծեր ^(hy) (tzer)
Bosnisch: star ^(bs)
Catalaans: vell ^(ca), gran ^(ca)
Chinees: 老 ^(zh)的 (lǎo de)
Deens: gammel ^(da)
Duits: alt ^(de)
Engels: old ^(en)
Estisch: vana ^(et)
Fins: vanha ^(fi)
Frans: vieux ^(fr) m, vieil ^(fr)
Fries: âld ^(fy)
Grieks: γέρος ^(el) m (géros), ηλικιωμένος ^(el) m (ilikioménos)
Hebreeuws: זָקֵן ^(he) m (zaken) , זקנה ^(he) v (zkena) , זקנים ^(he) mv (zkenim) , זקנות ^(he) (zkenot) v
Hongaars: öreg ^(hu)
Ido: olda ^(io)
Iers: sean ^(ga)
Italiaans: vecchio ^(it) m

Japans: 年寄 ^(ja) (としより, toshiyorí)
Koerdisch: پیره‌مێرد ^(ku) (man), پیره‌ژن ^(ku) (woman), pîr ^(ku), پیر ^(ku)
Koreaans: 나이들다 ^(ko) (nai-deulda)
Latijn: vetus ^(la), vetulus ^(la)
Malayalam: പഴയ ^(ml) (pazhaya), പഴയത് ^(ml) (pazhayathu)
Noors: gammel ^(no)
Oudgrieks: πρεσβύς, (presbus) γεραιός (geraios)
Pools: stary ^(pl) m, stara ^(pl) v, stare ^(pl) o
Portugees: velho ^(pt)
Roemeens: bătrân ^(ro) m, bătrână ^(ro) v
Russisch: старый ^(ru)
Servisch:
Cyrillisch: стар ^(sr)

Westers: star ^(sr)
Sloveens: star ^(sl) m, stara ^(sl) v, staro ^(sl) o
Slowaaks: starý ^(sk) m, stará ^(sk) v, staré ^(sk) m o or bývalý , bývalá ^(sk) v, bývalé ^(sk) o
Spaans: anciano ^(es) m, anciana ^(es) m v; viejo , vieja ^(es) v
Telugu: ముసలి ^(te) (musali)
Tsjechisch: starý ^(cs)
Turks: yaşlı ^(tr)
Zweeds: gammal ^(sv), åldrig ^(sv), ålderstigen ^(sv)

2. oud ding, concept

Angelsaksisch: eald ^(ang), gamol ^(ang)
Arabisch: قديم ^(ar) (qadīm)
Aragonees: biello ^(an)
Armeens: հին ^(hy) (heen)
Baskisch: zahar ^(eu)
Bosnisch: star ^(bs)
Catalaans: vell ^(ca) m, vella v, antic m, antiga
Chinees: 旧 ^(zh) (jiù)
Deens: gammel ^(da)
Duits: alt ^(de)
Engels: old ^(en)
Ewe: xoxo ^(ee)
Fins: vanha ^(fi)
Frans: vieux ^(fr) m, vieil ^(fr)
Fries: âld ^(fy)
Grieks: παλιός ^(el) m (paliós), αρχαίος ^(el) m (archaíos)
Hebreeuws: יָשָׁן ^(he) (ya'shan)
Hongaars: régi ^(hu)
Ido: anciena ^(io)
Iers: sean ^(ga)
Italiaans: vecchio ^(it) m,
Japans: 古い ^(ja) (ふるい, furui)

Koerdisch: kevn ^(ku), کۆن ^(ku)
Koreaans: 오래되다 ^(ko) (orae-doeda), 낡다 ^(ko) (nakda)
Kroatisch: star ^(hr)
Malayalam: പഴയ ^(ml) (pazhaya), പഴയത് ^(ml) (pazhayathu)
Noors: gammel ^(no)
Occitaans: vièlh ^(oc) m, vielha ^(oc) v
Pools: stary ^(pl) m, stara ^(pl) v, stare ^(pl) o
Portugees: velho ^(pt)
Roemeens: vechi ^(ro) m, veche ^(ro) v
Russisch: старый ^(ru)
Schots-Gaelisch: sean ^(gd), aosda ^(gd), aosmhor ^(gd)
Servisch:
Cyrillisch: стар ^(sr)

Westers: star ^(sr)
Sloveens: star ^(sl) m, stara ^(sl) v, staro ^(sl) o
Slowaaks: starý ^(sk) m, stará ^(sk) v, staré ^(sk) o
Spaans: antiguo ^(es) m, antigua ^(es) m v; viejo , vieja ^(es) v
Telugu: పాత ^(te) (paata)
Tsjechisch: starý ^(cs)
Turks: eski ^(tr)
Zweeds: använd ^(sv), förlegad ^(sv), gammal ^(sv), utsliten ^(sv)

3. vorige

Armeens: անցած ^(hy) (antsatz)
Bosnisch: star ^(bs)
Catalaans: vell, antic
Deens: tidligere ^(da)
Frans: ancien ^(fr) m, ancienne v (used before the noun), ex- ^(fr) m
Fries: âld ^(fy)
Grieks: πρώην ^(el) (próin), τέως ^(el) (téos)
Iers: sean ^(ga), ath- ^(ga)
Koerdisch: (ya/yê) berê ^(ku), پێشو ^(ku)
Noors: gammel ^(no)
Pools: stary ^(pl) m, stara ^(pl) v, stare ^(pl) o

Portugees: antigo ^(pt)
Roemeens: antic ^(ro) m, vechi ^(ro) m
Servisch:
- Cyrillisch: стар ^(sr)
- Westers: star ^(sr)
Sloveens: star ^(sl) m, stara ^(sl) v, staro ^(sl) o
Slowaaks: starý ^(sk) m, stará ^(sk) v, staré ^(sk) o
Spaans: viejo ^(es) m, vieja ^(es) v
Telugu: మునుపటి ^(te) (munupaTi)
Tsjechisch: starý ^(cs)
Turks: önceki ^(tr)
Zweeds: tidigare ^(sv), före detta ^(sv)

Gangbaarheid

Het woord oud staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "oud" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.^[5]

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

↑ "oud" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
↑
Marijke van Raephorst
“Het hele jaar rond: van Sinterklaas tot Sintemaarten” (1973), p. 7
↑ ^3,0 ^3,1
Tim Voors
“Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada”, eBook: Mat-Zet bv, Soest (2018), Fontaine Uitgevers
↑
Pfeiffer, Ilja Leonard
“Grand Hotel Europa” (2018), De Arbeiderspers , ISBN 978-90-295-2622-7, p. 16
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

Overgenomen van "https://nl.wiktionary.org/w/index.php?title=oud&oldid=5058964"