steen

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  steen    (hulp, bestand)
• IPA: / sten / (1 lettergreep)
  • (Noord-Nederland): /sten/
  • (Limburg): /steːn/

Woordafbreking

• steen

Woordherkomst en -opbouw

• erfwoord via Middelnederlands steen van Oudnederlands steen, in de betekenis van ‘harde delfstof’ aangetroffen vanaf 918
  • [3] wellicht onder invloed van Duitse woorden als steinalt, steinhart, steinkalt, steinreich, steintot; vergelijk kei

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	steen	stenen
verkleinwoord	steentje	steentjes

Zelfstandig naamwoord

steen

1. m harde stof, vaak op kiezel gebaseerd maar ook andere mineralen omvattend

   • Huizen worden vaak van steen gemaakt, omdat het zo goed bestand is tegen weersinvloeden. 

   ▸ Zittend op een steen aten we wat de pot schafte.

2. m een klein fragment van deze stof

   • Er ligt een kleine steen op het garagepad. 

   ▸ Vanachter mijn struik gooide ik wat kleine steentjes naar hem toe.

   ▸ Na uren lopen en een hele tijd zoeken vond ik een vlakke plek voor mijn tent en gooide ik eerst een aantal stenen de struiken in om eventuele slangen te verjagen.

3. versterkend voorvoegsel (informeel) als linkerdeel van een samengesteld bijvoeglijk naamwoord om de betekenis van het rechterdeel te versterken
   De eerste betekenis "harde stof" is bij sommige van deze woorden ook mogelijk.
4. o vogelziekte veroorzaakt door het organisme Trichomonas gallinae

Synoniemen

• [4] geel, frons, trichomoniasis

Hyponiemen

   

Gravensteen aanslagsteen aanzetsteen adelaarssteen adersteen altaarsteen aluinsteen amandelsteen amazonesteen anjersteen ankersteen arduinsteen arendssteen azuursteen baksteen balksteen balsteen barnsteen bautasteen bekledingssteen bentheimersteen betonsteen biksteen bindsteen blaassteen blauwsteen bloedsteen bloksteen bouwsteen bovensteen brandsteen breuksteen briksteen bruinijzersteen bruinsteen builsteen carbonaatsteen cementsteen damsteen darmsteen deksteen dobbelsteen dominosteen dondersteen doorgroeisteen draagsteen drijfsteen druipsteen drupsteen duifsteen duivelssteen edelsteen filtreersteen fundamentsteen galmeisteen galsteen gangsteen gedenksteen geelijzersteen gelukssteen geselsteen gevelsteen gewichtssteen glassteen gootsteen goudsteen grafsteen granaatsteen granietsteen graveelsteen gravensteen grendelsteen grenssteen groeisteen groensteen grondsteen grutsteen gruttensteen haalsteen haansteen haardsteen hagelsteen halfsteens halssteen hamersteen handsteen handvormsteen hanensteen hardsteen hardstenen herdenkingssteen hoeksteen hongersteen hoornsteen houtsteen ijsselsteen ijssteen ijzersteen inktsteen jaarsteen kalamijnsteen kalksteen kantsteen karbonkelsteen kareelsteen kasseisteen kegelsteen keilsteen keisteen keizelsteen kersensteen ketelsteen keursteen kietelsteen kiezelsteen kittelsteen klampsteen klanksteen klappersteen kleisteen klinksteen klipsteen kloostersteen klopsteen kopersteen kraagsteen kraaksteen kriekensteen krolsteen kroonsteen kruissteen kunststeen kurksteen labradorsteen lavasteen lazuursteen ledesteen leemsteen legosteen leisteen leksteen leversteen liksteen lithosteen maalsteen maandsteen maansteen magneetsteen mandelsteen mangosteen marmersteen melksteen mergelsteen meteoorsteen metselsteen mijnsteen mokkasteen molensteen monnikssteen muursteen naamsteen natuursteen navelsteen nevelsteen niersteen offersteen oliesteen olijfsteen ondersteen oorsteen ovensteen paalsteen paddensteen parelsteen peilsteen penningsteen perziksteen plaksteen plaveisteen pleistersteen pokersteen poksteen polijststeen pompsteen porfiersteen proefsteen puddingsteen puimsteen puisteen putsteen quadersteen raamdorpelsteen reinsteen rijnsteen riviersteen roepsteen rolsteen roodijzersteen roodsteen roodstenen rotssteen runensteen ruwsteen schilfersteen schoorsteen schuimsteen schuursteen siersteen slakkensteen slijpsteen slingersteen slotsteen sluitsteen snelbouwsteen speekselsteen speksteen splijtsteen sponssteen spreeksteen springsteen stamietsteen stapelsteen stapsteen stinksteen stoepsteen stopsteen stortsteen straatsteen strassteen strengperssteen struikelsteen tandsteen tinsteen toetssteen tofsteen tongsteen trassteen tufsteen tungsteen varkenssteen veldsteen vetsteen vitrioolsteen vloersteen voetsteen votiefsteen vulkaansteen vuursteen waalsteen watersteen wentelsteen wetsteen wijnsteen wrijfsteen zandsteen zechsteen zeepsteen zeilsteen zerksteen zinksteen zonnesteen zoutsteen zwerfsteen

Afgeleide begrippen

   

Steenbok Steendam Steenkamp Steenput Steenwerk Steenwijk bonte steensluiper eensteensmuur gesteente grote steensluiper heelsteensmuur steenaankoop steenaarde steenachtig steenakker steenanjer steenanker steenarend steenbaars steenbakker steenbakkerij steenbeek steenbeitel steenbekleding steenberg steenbestorting steenbeuk steenbewerker steenbijter steenbik steenbikker steenblok steenboete steenbok steenbolk steenboor steenboszanger steenbouw steenbraam steenbrand steenbreek steencirkel steendode steendood steendoorn steendruk steendrukken steendrukker steenduif steeneik steeneppe steenezel steenfabriek steenformatie steengaas steengeit steengeschut steengoed steengraf steengraszanger steengraver steengravure steengrijs steengrill steengrillen steengroef steengroeve steengrond steengruis steenhard steenheggenmus steenhommel steenhoop steenhoudend steenhouwen steenhouwer steenhoven steenhuis steenijs steenkalk steenkanker steenkapper steenkern steenkist steenklaver steenklei steenklip steenklomp steenkolen steenkool steenkoraal steenkorf steenkorstmos steenkoud steenkrabspin steenkring steenlaag steenlawine steenlegger steenlegging steenlift steenloper steenmannetje steenmarter steenmassa steenmastiekasfalt steenolie steenortolaan steenoud steenoven steenpatrijs steenplaats steenpuin steenpuist steenraket steenreet steenrondbuik steenrood steenroos steenrots steens steenschaal steenschilder steenschip steenslag steenslankmier steensluiper steensnede steensnijden steensnijder steensnijding steensnijkunst steensoep steensoort steenspil steenspringer steenstort steenstorter steenstuk steensurfen steenthee steentijd steentijdperk steentijm steentrap steentrechterspin steenuil steenvalk steenverband steenvis steenvlas steenvlieg steenvliegen steenvorming steenvrucht steenweg steenwoestijn steenwol steenworp steenzaag steenzetter steenzetting steenziekte steenzolder steenzout steenzweer stenen stenengooiend stenengooier stenenmaffia stenenregen stenenverzameling stenenwerpend stenig verstenen

    3. bijvoeglijke naamwoorden beginnend met "steen" als versterkend voorvoegsel

steenbleek steencrimineel steendood steendoof steengoed steenhard steenkoud steenoud steenrijk steenzot

Uitdrukkingen en gezegden

• steen des aanstoots

specifieke aanleiding voor woede

• stenen voor brood geven

iets geven waar de ander niets aan heeft

• steen en been klagen

heel erg klagen, zeuren

• de steen der wijzen zoeken

een oplossing zoeken voor iets wat bijna niet op te lossen is

• de eerste steen werpen

de eerste zijn met beschuldigingen

• een hart van steen hebben

geen medelijden met anderen hebben

• huishouden van Jan Steen

rommelig huishouden

• een steentje bijdragen aan

helpen met de opbouw van

• van het hart een steen maken

Spreekwoorden

• de gestage drup holt de steen (uit)

door het vol te houden wordt uiteindelijk wel het doel bereikt

• een ezel stoot zich in het algemeen geen tweemaal aan dezelfde steen

wanneer iemand een fout heeft gemaakt past diegene er meestal voor op diezelfde fout nog eens te maken

• een rollende steen vergaart geen mos

iemand die slechts kort ergens werkzaam is komt niet vooruit

• wie in een glazen huis woont, moet niet met stenen gooien

het is niet slim om opvallend kritiek te uiten als je eigen fouten gemakkelijk bekend kunnen worden

Vertalingen

    1. een harde stof, vaak op kiezel gebaseerd maar omvattende vele soorten   

Atayal: btúnux, vatúnukh Duits: Stein (de) m Engels: stone (en) Even: дёл Fins: kivi (fi) Frans: pierre (fr) v Hindi: पत्थर (hi) m (patthar), शिला (hi) v (śilā) IJslands: steinn (is) m Latijn: lapis (la) o Pools: kamień (pl) m

Russisch: камень (ru) m (kámen') Schots-Gaelisch: clach (gla) v Spaans: piedra (es) v Taroko: batunuch Tobiaans: fas Toevaans: даш Turks: taş (tr) Vietnamees: đá (vi) West-Circassisch: мыжъо

Werkwoord

vervoeging van
stenen

steen

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van stenen
   

   • Ik steen. 

2. gebiedende wijs van stenen
   

   • Steen! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van stenen
   

   • Steen je? 

Anagrammen

• etsen

Gangbaarheid

• Het woord steen staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "steen" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Middelnederlands

	enkelvoud	meervoud
nominatief	steen	stene
genitief	steens stenes	stene
datief	stene	stenen
accusatief	steen	stene

Zelfstandig naamwoord

steen m

1. steen (harde stof)