maat

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  maat    (hulp, bestand)
• IPA: / mat / (1 lettergreep); /maːt/

Woordafbreking

• maat

1 - 2	enkelvoud	meervoud
naamwoord	maat	maats, maten
verkleinwoord	maatje	maatjes

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘indeling in de muziek’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1644
• In de betekenis van ‘metgezel’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1546
• In de betekenis van ‘afmeting’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1210

3 - 4 - 5 - 6	enkelvoud	meervoud
naamwoord	maat	maten
verkleinwoord	maatje	maatjes

Zelfstandig naamwoord

maat

1. m kameraad, makker, metgezel, vriend

   • Hij wilde met zijn maten naar de kroeg, maar zijn vriendin was daar niet zo blij mee. 
   • In feite is dit misschien een pervers gevolg van de aankondiging van de wapenstilstand. Ze hadden zo veel te verduren gehad dat ze bij de gedachte dat de oorlog zo zou eindigen, met zo veel maten dood en zo veel vijanden in leven, bijna niet konden wachten om een bloedbad aan te richten en er eens en voor al een eind aan te maken. Ze zouden iedereen afslachten.  

2. m (in het kaartspel) partner

   • Hij speelde de slag naar zijn maat toe. 

3. v/m (gestandaardiseerde) eenheid van lengte, oppervlakte of inhoud

   • Om de juiste maat af te meten, gebruik je best een maatbeker. 

4. v/m juiste afmeting, geschikt formaat: software op maat, onder de maat

   • Onze keukenkasten zijn op maat gemaakt om de ruimte optimaal te benutten. 

5. v/m aanduiding van de grootte van een kledingstuk of schoen: een maatje te groot

   • Toen ik klein was, kocht mijn moeder mijn kleren altijd een maat te groot. 

6. v/m (muziek) manier om een muziekstuk in te delen: maat houden

   • De dirigent wilde graag beginnen bij maat 46. 

Hyponiemen

   

afstandsmaat baksmaat bandenmaat bandmaat benedenmaats biermaat binnenmaat boordmaat bootsmaat bootsmansmaat botteliersmaat bovenmaats buikmaat confectiemaat cupmaat (5) dagmaat dichtmaat diefjesmaat driekwartsmaat (6) eindmaat fokkenmaat giromaat graanmaat handelsmaat holmaat ijkmaat inhoudsmaat (3) janmaat kledingmaat koksmaat korenmaat lagenmaat landmaat ledemaat lengtemaat (3) lidmaat litermaat middelmaat mondjesmaat muziekmaat ondermaat opmaat oppervlaktemaat (3) overmaat padmaat ploegmaat (1) puntenmaat racemaat regelmaat rolbandmaat rolmaat ruimtemaat schoenmaat (5) schroefmaat schuifmaat snelheidsmaat speermaat spreekmaat standaardmaat steekmaat stokmaat strafmaat stuurmansmaat toemaat tonnenmaat trippelmaat tussenmaat tweekwartsmaat versmaat vierkwartsmaat vlaktemaat (3) vloeistofmaat voelermaat voelmaat voetmaat

Afgeleide begrippen

   

bovenmatig gelijkmatig maatbak maatbeker (3) maatblok maatbuis maatcijfer maatcilinder maatdeel maatdop maateenheid maatemmer maatgevend maatgever maatgeving maatgevoel maatgezin maatglas maatgoed maathouden maatkan maatkleding maatkolf maatkostuum maatland maatlat maatlepel maatlijn maatlint maatloos maatman maatpak maatregel maatring maatruimte maatschap maatschep maatschets maatslaan maatslag maatsoort maatstaf maatstelsel maatstok maatstreep maatsysteem maatteken maattheorie maatvast maatverdeling maatvis maatvoering maatvracht maatwerk maatwisseling matelijks mateloos matennaaien matig middelmatig ondermaats (4) overmatig

Uitdrukkingen en gezegden

• [1] Jan Rap en zijn maat
  iedereen, ook mensen die minder in aanmerking komen
• [3] met twee maten meten

Spreekwoorden

• [3] de maat is vol zijn
  een ontwikkeling niet langer aanvaarden
• [3] met wat mate gij meet, zal u gemeten worden
  de manier waarop je anderen behandelt bepaalt hoe je zelf behandeld zult worden
• [3] met welke maat gij meet, zal u wedergemeten worden
  de manier waarop je anderen behandelt bepaalt hoe je zelf behandeld zult worden

Vertalingen

    1. makker   

Duits: Kamerad (de) m Engels: buddy (en), mate (en)

Frans: camarade (fr), copain (fr), pote (fr) m Spaans: compañero (es) m

    2. kaartpartner   

Duits: Kumpel (de) m

    3. eenheid van lengte enz.   

Duits: Maß (de) Engels: measure (en) Frans: mesure (fr)

Papiaments: midí Spaans: medida (es)

    5. grootte van kledingstuk/schoen   

Duits: Maß (de) v o; Größe Engels: size (en)

Frans: taille (fr) v v; pointure Spaans: talla (es) v ; número

    6. (muziek) manier om een muziekstuk ritmisch in te delen   

Duits: Takt (de) m Engels: time (en)

Frans: mesure (fr) v Spaans: compás (es) m

Gangbaarheid

• Het woord maat staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd "maat" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.