zeggen

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  zeggen    (hulp, bestand)
• IPA:/ ˈzɛɣə(n) / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

• zeg·gen

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘spreken’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1260

afkomstig van: Middelnederlands: secghen, seggen Oudnederlands: sagon Germaans: *sagjanan

Verwant in Germaans: West: Engels: say (Angelsaksisch: secgan), Duits: sagen, (Oudhoogduits: sagēn), Fries: sizze (Oudfries: sedza) Noord: Zweeds: säga, Deens: sige, Noors: si, (Nynorsk: seie, Oudnoords: segja), IJslands: segja, Faeröers: siga

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
zeggen /ˈzɛ.ɣə(n)/	zei *, zegde /zɛɪ̯/, /ˈzɛɣ.də/	gezegd /ɣə.ˈzɛxt/
zwak -d onregelmatig	volledig

Werkwoord

zeggen

1. overgankelijk mededelen, zich met taal uiten

   • Hij zegt dat hij gewoon aanwezig was. 

   ▸ Een van onze gedistingeerde gasten heeft mij ooit gezegd dat de monsters volgens hem niet waren bedoeld om vreemden buiten te houden, maar om de gasten te beletten de uitgang te bereiken. Het was jaren geleden dat hij dat zei, en hij is hier nog steeds. Zijn naam is Patelski. U zult hem ontmoeten.

   ▸ Toch nam ik het risico om door te lopen, in 10 kilometer teruglopen (backtracking zoals ze in de VS zeggen) had ik echt geen zin.

2. overgankelijk betuigen

   • Ik zeg maar zo... 

3. overgankelijk bevelen

   • Ga daarheen, zeg ik je! 

4. overgankelijk van oordeel of mening zijn

   • En, wat zeg je dáárvan? 

5. overgankelijk, (pregnant) iets in de vorm van kritiek, een berisping e.d. geven

   • Jij hebt ook altijd wat te zeggen. 
   • Dat laat ik mij niet zeggen! 

6. overgankelijk, betekenen

   • Wat wil dat zeggen? 

Opmerkingen

• Bij zeggen ligt de nadruk op de medegedeelde boodschap, niet op het spreken zelf. Dit geldt voor alle hiervoor gegeven betekenissen.
• Van oorsprong een geheel regelmatig vervoegd zwak werkwoord. Door elisie van de g in de stam en vervolgens van de uitgang -de in het enkelvoud is de verleden tijd onregelmatig geworden: zegde > zeide > zei. In Vlaanderen is de regelmatige vorm nog steeds in gebruik.

Uitdrukkingen en gezegden

• bij zichzelf zeggen

denken, tot zichzelf zeggen in gedachten.

•  En hij wilde voor een langen tijd niet; maar daarna zeide hij bij zichzelven: Hoewel ik God niet vreze, en geen mens ontzie; 

Verwante begrippen

• uiten, vertellen, praten

Hyponiemen

   

aanzeggen afzeggen dankzeggen goedendagzeggen herzeggen miszeggen nazeggen omzeggen ontzeggen opzeggen tegenzeggen terugzeggen toezeggen vaarwelzeggen verzeggen voortzeggen voorzeggen waarzeggen weerzeggen

Afgeleide begrippen

• gezeg, zeggenschap, zegger, zegging, zegsman, zegster, zegsvrouw, zegsvrouwe, zegswijze, zegswoord

Vertalingen

    1. mondeling mededelen, spreken, betuigen   

Alabama: onka Atayal: kmaial Duits: sagen (de) Engels: say (en) Esperanto: diri (eo) Fins: sanoa (fi) Frans: dire (fr) Fries: sizze (fy) Friulisch: dî Hongaars: mond (hu) Ido: dicar (io) Interlingua: dicer (ia) Italiaans: dire (it) Koerdisch: gotin (ku) Latijn: dicere (la), vocari (la), appellari (la), fari (la)

Napolitaans: dicere Oudnoords: kveða Perzisch: گفتن (fa) Pools: mówić (pl), powiedzieć (pl) Portugees: dizer (pt) Quechua: niy (qu) Roemeens: zice (ro), spune (ro) Russisch: говорить (ru) (imperfectief) (govorít'), сказать (ru) (perfectief) (skazát') Spaans: decir (es) Taroko: marangao Turks: söylemek (tr), demek (tr) Vietnamees: nói (vi) Zweeds: säga (sv)

Zelfstandig naamwoord

zeggen mv

1. meervoud van het zelfstandig naamwoord zegge

Gangbaarheid

• Het woord zeggen staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd "zeggen" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Nedersaksisch

Werkwoord

zeggen

1. zeggen

Urkers

Werkwoord

zeggen

1. zeggen

Veluws

Werkwoord

zeggen

1. zeggen