gat

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  gat    (hulp, bestand)
• IPA: / ɣɑt / (1 lettergreep)
  • (Noord-Nederland): /χɑt/
  • (Vlaanderen, Brabant, Limburg): /ɣɑt/

Woordafbreking

• gat

1-4	enkelvoud	meervoud
naamwoord	gat	gaten
verkleinwoord	gaatje	gaatjes

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘opening’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1236. In de betekenis van ‘anus, achterwerk’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1481

5	enkelvoud	meervoud
naamwoord	gat	gatten
verkleinwoord	gatje	gatjes

Zelfstandig naamwoord

gat o

1. opening of holte

   • Een gat in de muur boren. 

   ▸ Met mijn 17 gram zware deuce of spades-schep groef ik dagelijks een gat in de grond van ongeveer 10 cm diep als de grond niet te hard was.

2. (overdrachtelijk) een tekort of ontbrekend deel

   • Een gat in de begroting. 
   • Er zitten gaten in zijn verhaal. 

3. (meervoud) gaten: ogen

   • In de gaten houden. 
   • In de gaten lopen. 

4. (verkleinwoord), (tandheelkunde) gaatje: een geval van tandwolf

   • De tandarts zei dat ik geen gaatjes had. 

5. (dim gatje) achterste

   • Op z'n gatje zitten. 

6. (pejoratief) plaats met weinig inwoners

   • Zij groeide op in een gat waar niet eens een basisschool was. 

Hyponiemen

• [6] (intensivering) klotegat, rotgat

   

AOW-gat Kattegat Tergat aarsgat achtergat achterhoofdsgat ankergat armsgat asgat balkengat balkgat begrotingsgat biljartgat blaasgat boerengat bomgat bommelgat boorgat boutgat bovengat brandgat bruggat buitengaats bulstergat deurgat dijkgat drevelgat elektronengat f-gat galmgat ganzengat geschutgat gietgat gootgat grendelgat grindgat grintgat grondgat haaggat halsgat helmgat hennegat hennengat holgat hommergat hooigat hoosgat jangat jangats kaalgat kabelgat kattengat keelgat keldergat kijkgat kiplagat klankgat klotegat kluisgat knoopsgat kogelgat kolkgat kontgat kramgat kruipgat lekgat loggat lokgat loosgat luchtgat luikgat maasgat maculagat mangat mastgat moddergat mouwgat muizengat nachtgat neukgat neusgat nogat nougat oliegat oorgat ozongat paalgat pengat pensioengat petgat plantgat platgat poepgat ponsgat pootgat potgat prepensioengat punctuurgat rookgat rottengat salarisgat schalmgat scheegat schietgat schijtgat schoorsteengat schroefgat schroodgat schuddegat schuitengat slakgat sleutelgat slikgat sluitgat spiegat spijgat spijkergat spilgat spongat spuigat spuitgat stampersgat stobbegat stookgat stortgat strafgat stuifgat tapgat tichelgat tochtgat toongat trapgat trappengat trekgat trigat tuingat uilengat veergat venstergat ventilatiegat verdwijngat vetergat visgat vlieggat vossengat wao-gat watergat welgat windgat witgat wormgat zandgat zeegat zinkgat zoldergat zuiggat zundgat zwaaigat zwart gat zwikgat

Afgeleide begrippen

   

gatenkaas gatenplant gatenplateel gatentekst gatenvuller gatenzaag gaterig gatlassen gatlikken gatlikker gatstopper gatzadel

Uitdrukkingen en gezegden

• [1]: Een gat in zijn hand hebben

Dwangmatig en/of te veel geld uitgeven

• [1]: In een (zwart) gat vallen

Niet meer weten wat te doen (m.n. na een drukke periode); (zwaar) depressief worden

• [2]: Een gat in de markt

Een vraag waar nog geen aanbod tegenover staat

• [2]: In de gaten springen

De leemtes opvullen

• [3]: Iets in de gaten hebben

Iets in het oog hebben

• [3]: Iets in de gaten houden

Ergens goed op letten

• [3]: In de gaten lopen

Opvallen, in het oog springen

• [5]: Geen zittend gat hebben

Niet lang kunnen stilzitten

• [5]: Op zijn gat liggen

In een ellendige toestand verkeren

Spreekwoorden

• [5]: Wie zijn gat (of: billen) brandt, moet op de blaren zitten.

De gevolgen van je negatieve daden zul je ook zelf moeten ondervinden

Vertalingen

    1. opening   

Akkadisch: pilšu Duits: Loch (de) Engels: hole (en) Frans: trou (fr) Ido: truo (io)

Inupiak: putu (ik) Pools: dziura (pl) v, otwór (pl) m Roemeens: gaura (ro) v Spaans: agujero (es) m, boquete (es) m

    2. een tekort of ontbrekend deel   

Duits: Lücke (de), Mangel (de) Engels: gap (en)

Frans: trou (fr) Pools: brak (pl) m, niedobór (pl) m Spaans: déficit (es) m

    3. ogen   

Frans: yeux (fr)

    4. een geval van tandwolf   

Engels: cavity (en)

Frans: creux (fr) Pools: ubytek (pl) m, dziura (pl) v

    5. achterste   

Engels: ass (en) Frans: derrière (fr)

Spaans: culo (es) m

    in de gaten springen   

Duits: einspringen (de)

Gangbaarheid

• Het woord gat staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek uit 2013 werd "gat" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Occitaans

Uitspraak

• IPA: /'gat/

Woordafbreking

• gat

enkelvoud	meervoud
gat	gats

Zelfstandig naamwoord

gat m

1. kat