heel

vervoeging van
	helen

Nederlands

In de betekenis van ‘ongeschonden, volledig’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1220 ^[1]

Middelnederlands: heel “gezond”, “ongeschonden” “geheel, onverdeeld”

Germaans: *haila-

West: Engels: whole, hale, hail (Angelsaksisch: hāl), Duits: heil, (Oudhoogduits: heil), Fries: hiel (Oudfries: hēl)

Noord: Zweeds/Deens: hel, Noors: heil, (Oudnoords: heill), IJslands: heill, Faeröers: heilur

Oost: Gotisch: hails

Oost: Oekraïens: ці́лий (cilyy), Russisch: целый (celyj) “geheel”

Zuid: Servo-Kroatisch: це̏о, cȅo, cȅo (Oudkerkslavisch: цѣлъ (cělǔ)), Sloveens: cel “geheel”

West: Nedersorbisch: ceły, Pools: cały, Slowaaks: celý, Tsjechisch: celý “geheel”

heel

niet stuk, niet gebroken
- De vaas was gevallen maar toch heel gebleven.
zonder uitzondering, in alle delen
- Dat is in de hele wereld het geval.
▸ Toen ik de gigantische muur inktzwarte wolken op me af zag komen barstte ik in tranen uit. Na een lange beklimming stond ik uitgeput boven op Mount Whitney. De hele dag was het vriendelijk en rustig weer geweest, maar nu kwam er vanaf de andere kant van de berg een zwaar onweer op me af dat om de paar seconden fel oplichtte. Bliksem en storm.^[3]

1. niet stuk

heel

in hoge mate
- Het meisje is heel mooi.
- De hele jonge kinderen kunnen beter thuisblijven
▸ Heel langzaam volgden we de contouren van de haarspelden naar beneden.^[3]

hoewel een bijwoord geen verborgen vorm kent is het gebruik van hele (m.n. in spreektaal, m.n. in informele teksten) ook toegestaan in constructies als het hele/heel mooie meisje, de hele/heel jonge kinderen. In meer officiële constructies zoals de heel officiële aankondiging zou hele foutief zijn. Ook als het gaat om vervelende zaken is hele niet toegestaan De heel ernstige overstroming^[4] ^[5]

1. in hoge mate

heel

eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van helen
- Ik heel.
gebiedende wijs van helen
- Heel!
(bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van helen
- Heel je?