primus

Nederlands

3.1 kooktoestel

Uitspraak

• Geluid:  primus    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈprimʏs / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

• pri·mus

Woordherkomst en -opbouw

• [1]: van Latijn primus
• [2]: van de Zweedse merknaam Primus

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	primus	primussen
verkleinwoord	-	-

Zelfstandig naamwoord

de primus m

1. iemand die de eerste plaats in een rangschikking van personen inneemt

   • Ik werd onwel in het Concertgebouw, gelukkig in de Kleine Zaal. Bij de strijkkwartetten zaten wij altijd nogal vooraan in de zaal. De primus zag wat er gebeurde. Hij hield op met spelen en vroeg of er een dokter in de zaal was, terwijl hij met zijn strijkstok naar mij wees. 

   1. beste leerling in een klas of van een leerjaar

      • Een jongen die de klas op stelten zette en het risico nam om een uur of langer op zijn knieën te moeten zitten, werd door zijn klasgenoten eerder bewonderd dan veracht; méér bewonderd in elk geval dan de figuren die iedere maand een primusplaat haalden voor gedrag (primus betekent ‘de eerste’). ‘Dat vonden wij maar saaie en flauwe kerels,’ zegt J.J.A. Aalders (…). 
      • Waar had Micheels zijn kennis van het correcte Nederlands vandaan? Eenvoudig genoeg: hij was afkomstig van Maastricht, waar hij lager en middelbaar onderwijs genoot. Aan het atheneum aldaar was hij primus in alle vakken, behalve in de wiskunde. 

   2. (religie) (protestant) persoon die als eerste is aangewezen om een bepaalde functie te vervullen (in tegenstelling tot zijn plaatsvervanger)

      • (…) terwijl hij bij koninkl. besluit van den 28sten Mei 1816, benoemd werd tot secundus van Ds. C. van Leeuw, die als primus zou verschijnen op de 1ste synodale vergadering der Herv. kerk. 

2. kook toestel waarin petroleum gasvormig wordt verbrand

   • (…) Juutje Grijsaard die verdween naar een onderduikadres, maar enkele jaren na de oorlog tijdens een kampeervakantie in de Ardennen een ontploffende primus in haar gezicht kreeg en maanden lang de ene huidtransplantatie na de andere moest ondergaan voor ze eindelijk mocht sterven (…) 

Synoniemen

• [2] primusbrander

Antoniemen

• [1.2] secundus

Verwante begrippen

• [1] primus inter pares

Afgeleide begrippen

• [2] primuslamp

Gangbaarheid

• Het woord primus staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "primus" herkend door:

90 %	van de Nederlanders;
98 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Latijn

Rangtelwoord (lat)
0
1	11	10	100	103
2 2	12	20	200	106
3	13	30	300	109
4	14	40	400	1012
5	15	50	500	1015
6	16	60	600	1018
7	17	70	700	1021
8	18	80	800	1024
9	19	90	900	1027

Rangtelwoord

prīmus

1. eerste

Verbuiging

	enkelvoud			meervoud
	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
nominatief	prīmus	prīma	prīmum	prīmī	prīmae	prīma
genitief	prīmī	prīmae	prīmī	prīmōrum	prīmārum	prīmōrum
datief	prīmō	prīmae	prīmō	prīmīs	prīmīs	prīmīs
accusatief	prīmum	prīmam	prīmum	prīmōs	prīmās	prīma
ablatief	prīmō	prīmā	prīmō	prīmīs	prīmīs	prīmīs
vocatief	prīme	prīma	prīmum	prīmī	prīmae	prīma
Vergrotende trap (comparatief) (nom. m. enk.): prīmior
Overtreffende trap (superlatief) (nom. m. enk.): prīmissimus