vijzel

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  vijzel    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈvɛizəl / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

• vij·zel

Woordherkomst en -opbouw

• [A] van Middelnederlands visel, in de betekenis van ‘stampvat’ aangetroffen vanaf 1478
• [B] van Middelnederlands visele, in de betekenis van ‘windas’ aangetroffen vanaf 1465

[A]	enkelvoud	meervoud
naamwoord	vijzel	vijzels
verkleinwoord	vijzeltje	vijzeltjes

Zelfstandig naamwoord

[A] de vijzel m

1. (scheikunde), (gereedschap) vat waarin met een stamper stoffen fijngestampt kunnen worden

   • Vijzels worden van hard materiaal zoals messing, porselein of agaat vervaardigd. 

• 
  A 1. Agaten vijzel met stamper.

Synoniemen

• stampvat, mortier

Afgeleide begrippen

• vijzelstamper

Verwante begrippen

• deegroller, loper, molen, stamper, wals, wrijfplaat

Vertalingen

    A 1. een vat waarin met een stamper stoffen fijngestampt kunnen worden   

Duits: Mörser (de) m Engels: mortar (en) Frans: mortier (fr) m

Latijn: mortarium (la) Papiaments: fensu Spaans: mortero (es) m, almirez (es) m

[B]	enkelvoud	meervoud
naamwoord	vijzel	vijzels
verkleinwoord	vijzeltje	vijzeltjes

Zelfstandig naamwoord

[B] de vijzel v / m

1. (bouwkunde) (techniek) dommekracht of krik waarmee door middel van een schroef- of hydraulisch systeem, grote kracht kan worden uitgeoefend.

   • Met behulp van een groot aantal vijzels is het gebouw opgevijzeld. 

2. (waterbeheer) (techniek) waterschroef, een spiraalvormig onderdeel van een gemaal

   • Een ronddraaiende vijzel werkt het water omhoog. 

• 
  B 1. Hydraulische vijzel.
• 
  B 2. Vijzel van een watergemaal.

Synoniemen

• [1] dommekracht, schroefkrik
• [2] schroef van Archimedes, tonmolen, waterschroef

Afgeleide begrippen

• [1] opvijzelen

Verwante begrippen

• [1] bouwstempel, schroefspindel, spindelschoor
• [2] centrifugaalpomp, gemaal, noria, watermolen, waterrad

Uitdrukkingen en gezegden

• [1]: hydraulische cilinder

• [2]: schroef van Archimedes

Vertalingen

    B 1. een dommekracht of krik   

Duits: Spindelwinde (de) v Engels: jackscrew (en) Frans: cric (fr) m

Papiaments: djèk Spaans: cric (es) m, gato (es) m

    B 2. waterschroef   

Duits: Wasserschraube (de) v, Schnecke (de) v Engels: screwpump (en)

Frans: vis d'Archimède (fr) v

Werkwoord

vervoeging van
vijzelen

[B] vijzel

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van vijzelen
   

   • Ik vijzel. 

2. gebiedende wijs van vijzelen
   

   • Vijzel! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van vijzelen
   

   • Vijzel je? 

Gangbaarheid

• Het woord vijzel staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "vijzel" herkend door:

93 %	van de Nederlanders;
92 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.