zich

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  zich    (hulp, bestand)
• IPA: / zɪx / (1 lettergreep)

Woordafbreking

• zich

Woordherkomst en -opbouw

• alleen in de oostelijke grensgebieden te beschouwen als erfwoord, in de betekenis van ‘wederkerend voornaamwoord’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 901, maar in het algemeen Nederlands onder invloed van protestantse geschriften vanaf de 16 eeuw ontleend aan het Duits

afkomstig van: Middelnederlands: sich Oudnederlands: sik Germaans: *sek Indo-Europees: *se

Verwant in Germaans: West: Duits: sich, (Oudhoogduits: sih) Noord: Zweeds/Deens/IJslands: sig, (Oudnoords: sik), Noors/Faeröers: seg Oost: Gotisch: sik

	enkelvoud		meervoud
	verplicht	keuze	verplicht	keuze
1e persoon	mij me	mijzelf mezelf	ons	onszelf
2e persoon (informeel)	je	jezelf	je	jezelf
2e persoon (formeel)	zich	zichzelf	zich	zichzelf
2e persoon (regionaal)	u	uzelf	u	uzelf
3e persoon	zich	zichzelf	zich	zichzelf

Wederkerend voornaamwoord

zich

1. derde persoon enkelvoud en meervoud

   • Hij wast zich onder de douche. 

   ▸ Zelfs zij waren zich rot geschrokken van de klap, en beseften dat het nu menens was.

2. tweede persoon (formeel) uzelf

   • U kunt zich daar wassen en omkleden. 

3. ~ iets geeft een onbedoeld resultaat aan bij vele (ook onovergankelijke) werkwoorden

   • Hij lachte zich een bult. 
   • Hij viel zich een ongeluk. 

Opmerkingen

• Deze vorm wordt gebruikt als de reflexiviteit verplicht is, dat wil zeggen dat het werkwoord alleen als wederkerend gebruikt kan worden. Ook optioneel wederkerende werkwoorden kunnen het gebruiken maar voor deze is zichzelf gebruikelijker.

Uitdrukkingen en gezegden

   

Zich (te) sappel maken zich (te) druk over iets maken Zich aan een ander spiegelen zich vergelijken met een ander Zich de kaas niet van het brood laten eten Voor het eigen belang opkomen Zich de tandjes werken Zich een aap lachen heel erg lachen Zich een hoedje schrikken zich enorm schrikken Zich er met Jantje van Leiden afmaken Onzorgvuldig zijn en weinig aandacht aan het werk besteden Zich gedeisd houden. Zich geradbraakt voelen erg moe zijn en diverse pijnen hebben Zich het schompes werken Zich het vuur uit de sloffen lopen heel erg zijn best doen Zich in alle bochten wringen alle mogelijkheden proberen Zich in de kaart laten kijken Geheim prijsgeven Zich in het hol van de leeuw wagen ergens heen gaan waar je moeilijkheden kunt verwachten Zich katoen houden Zich rustig houden zich laten doen Zich met hand en tand verzetten zich zich heftig verzetten en er alles aan doen om het niet te laten doorgaan Zich op de vlakte houden niet uitkomen voor de eigen mening Zich op glad ijs wagen/begeven ergens over gaan praten waar die weinig van af weet Zich schrap zetten klaarmaken om de klap op te vangen Zich tussen hangen en wurgen bevinden zich in gevaarlijke en moeilijke omstandigheden bevinden Zich uit de markt prijzen door eigen toedoen laten anderen diegene links liggen Zich uit de naad werken hard werken Zich uit de voeten maken er van door gaan, gauw weggaan Zich van de domme houden doen alsof je er niets van weet zich het vuur uit de sloffen lopen heel hard werken zich iets ten doel stellen zich te goed doen aan met smaak iets eten Bang zijn zich aan koud water te branden erg voorzichtig zijn De muts zich verkeerd staan een slecht humeur hebben De schepen achter zich verbranden een beslissing nemen en niet meer terug kunnen Die het dichtst bij het vuur zit, warmt zich het best. als je ergens vlak bij bent heb je daar vaak meer voordeel van dan wanneer dat niet het geval is Een ezel stoot zich in het algemeen geen tweemaal aan dezelfde steen. wanneer iemand een fout heeft gemaakt past diegene er meestal voor op diezelfde fout nog eens te maken Het oog ziet altijd van zich af. de eigen fouten ziet men niet, maar andermans fouten altijd wel Iemand tegen zich in het harnas jagen iemand door de eigen toedoen boos maken Iets voor zich houden. Wie zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht. wie de problemen van een ander ziet weet hoe die moet handelen en voorkomt eigen schade zonder dat het hem zelf wat kost

Gangbaarheid

• Het woord zich staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "zich" herkend door:

98 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Etruskisch

Werkwoord

zich

1. schrijven