moeten

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  moeten    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈmutən / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

• moe·ten

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘verplicht zijn, behoren’ voor het eerst aangetroffen in 1201

afkomstig van: Middelnederlands: moeten Oudnederlands: muotan Germaans: *mōtanan

Verwant in Germaans: West: Engels: must, mote (Angelsaksisch: mōtan), Duits: müssen, (Oudhoogduits: muozan), Fries: mette (Oudfries: meta) Noord: Zweeds: måste, Deens/Noors: måtte Oost: Gotisch: gamotan

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
moeten	moest	gemoeten
onregelmatig	volledig

Werkwoord

moeten

1. modaal werkwoord: gedwongen zijn

   • Ik moet naar de wc. 
   • Hij moest nog drie jaar brommen. 

   ▸ Deze storm zou ik moeten overleven boven op Mount Whitney, 4.421 meter hoog.

   ▸ Omdat het toen nog steeds te krap was, moest één jongen zittend in de hoek gaan slapen.

   ▸ Helaas was er geen tijd om te genieten van het prachtige uitzicht want we moesten zo snel mogelijk de berg af zien te komen: het weer zou zo weer kunnen omslaan.

móéten

1. modaal werkwoord: zeer dringend noodzakelijk zijn

   • Ik móét naar de wc, want ik houd het niet langer. 
   • Dat móést wel fout gaan! 

Hyponiemen

• ontmoeten, wegmoeten

Afgeleide begrippen

• moethond

Uitdrukkingen en gezegden

   

Moeten is dwang, en huilen is kindergezang. tussen twee kwaden moeten kiezen, je lot nemen Moeten kiezen of delen Een (vervelende) keus moeten maken Als het getij verloopt, moet men zijn bakens verzetten of verzet men de bakens. als de omstandigheden veranderen neemt men andere nieuwe maatregelen, en stelt men andere uitgangspunten en doelen Barbertje moet hangen ongeacht of iemand schuldig is moet die gestraft worden De jongste ezel moet het pak dragen de jongste moet de vervelende klusjes opknappen Door een hennepen venster moeten kijken opgehangen worden Een veer (moeten) laten met minder genoegen moeten nemen Eraan moeten geloven of iemand wil of niet, het moet toch gebeuren Het moet buigen of barsten het ergens op wagen Het moet uit de lengte of uit de breedte komen. het moet op een of andere manier gebeuren Het hoge woord moet er uit. het moeilijke onderwerp waar iemand mee zit wordt uitgesproken Het loodje (moeten) leggen verliezen ofwel: dood gaan Je moet de huid van de beer niet verkopen voor hij geschoten is. men viert best de overwinning niet alvorens er gewonnen is Je moet een gegeven paard niet in de mond kijken. je moet niet te kritisch zijn over cadeaus, of koopjes Je moet geen slapende honden wakker maken. beter niet over een bepaald onderwerp beginnen; je moet aan mensen die ergens niets van weten en het er wellicht niet mee eens zijn, niets erover vertellen Je moet het ijzer smeden als het heet is Je moet roeien met de riemen die je hebt. je moet gebruikmaken van de middelen die je ter beschikking staan Je zal ze de kost moeten geven Men moet de boom buigen als die jong is. goede gewoonten kunnen het beste al jong worden aangeleerd Men moet de dag niet prijzen voor het avond is. pas als alles gedaan is kun je zeggen of het goed ging Men moet de huid niet verkopen voordat de beer geschoten is. je moet niet geld uitgeven voordat je het hebt verdiend Men moet een gegeven paard niet in de bek zien/kijken. met een cadeau moet je blij zijn en er niet te kritisch naar kijken Men moet een paard de rug niet stuk rijden. men moet niet te veel eisen van een ander Men moet geen oude bomen verpoten/verplaatsen. je moet geen oude mensen uit hun vertrouwde omgeving halen Men moet geen oude schoenen wegwerpen voordat men nieuwe heeft. je moet niet iets al afdanken zonder dat er een vervanger voor is Men moet het ijzer smeden als het heet is. je moet op het juiste moment de kansen grijpen en dingen doen Men moet vossen met vossen vangen. je moet een slimme persoon vangen door slim te zijn Onder het juk moeten doorgaan zich aan andermans macht moeten onderwerpen Op een oude fiets moet je het leren Het is niet nodig om iets te oefenen of een vaardigheid aan te leren door gebruik te maken van het allernieuwste materiaal Op het matje moeten komen Voor iets moeten bloeden de gevolgen moeten dragen Waar het paard aangebonden is, moet het vreten. men moet zich naar de omstandigheden schikken Wat het zwaarst is moet het zwaarst wegen. wat het belangrijkste is moet de doorslag geven Wie 's nachts uit vissen gaat, moet overdag zijn netten drogen. als je te veel gedronken hebt, ben je de volgende dag niets waard Wie a zegt moet ook b zeggen. als iemand eenmaal ergens aan begonnen bent, moet die er ook mee doorgaan Wie boter op zijn hoofd heeft moet niet in de zon gaan lopen. als je zelf iets gedaan hebt wat verkeerd is, moet je een ander niet van beschuldigen als die hetzelfde gedaan heeft Wie in het schuitje zit moet meevaren. wie ergens mee begonnen is moet dit ook afmaken Wie mooi wil wezen, moet pijn lijden. voor schoonheid moet je wat over hebben Wie niet horen wil, moet maar voelen. wie niet luistert naar wijze raad, of wie ongehoorzaam is, zal de gevolgen wel aan den lijve ondervinden Wie niet sterk is moet slim zijn. wie geen macht of invloed heeft moet zijn slimheid gebruiken om je doel te behalen Wie op billen brandt, moet op de blaren zitten. Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten. als je iets doms doet, moet je de gevolgen dragen (liefst zonder klagen) Wie zijn gat brandt, moet op de blaren zitten. als je iets doms doet moet je er ook de gevolgen van dragen Zijn haan moet altijd koning kraaien. een bepaald iemand moet altijd z'n gelijk krijgen of zin krijgen de woning uit moeten uit de woning gezet worden het moeten ontgelden te grazen genomen worden «Zo is het Auschwitz-monument in het Amsterdamse Wertheimpark zeker drie keer stukgeslagen, en ook een beeld in Almere moest het ontgelden.»

Spreekwoorden

• als Mohammed niet naar de berg komt, moet de berg maar naar Mohammed

Vertalingen

    1. gedwongen zijn   

Duits: müssen (de) Engels: must (en), have to (en) Fins: täytyä (fi) Frans: devoir (fr) Indonesisch: harus (id) Italiaans: dovere (it) Latijn: debere (la)

Noors: måtte (no) Nynorsk: måtte (nn) Papiaments: tin ku Pools: musieć (pl) Nedersorbisch: musaś (dsb) Spaans: deber (es), tener que (es) Tsjechisch: muset (cs)

    de woning uit moeten   

Duits: ausziehen müssen

    het moeten ontgelden   

Duits: dran glauben müssen

    zou moeten   

Duits: müsste (de)

Zelfstandig naamwoord

de moeten mv

1. meervoud van het zelfstandig naamwoord moet

Gangbaarheid

• Het woord moeten staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "moeten" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.