chili

Niet te verwarren met: Chili

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  chili    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈʃili / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

• chi·li

Woordherkomst en -opbouw

• Leenwoord uit het Spaans, in de betekenis van ‘cayennepeper’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1886
• [1]-[5]: via Spaans chile van Nahuatl chilli
  Kan vaak ook worden opgevat als een (verkorting) van de synoniemen die "chili-" als eerste lid hebben.
• [6]: verwijzing naar Chili, waar de grondstof chilisalpeter eind 19e en begin 20e eeuw werd gewonnen

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	chili	chili's
verkleinwoord	-	-

Zelfstandig naamwoord

de chili m

1. (plantkunde) benaming voor planten uit het geslacht Capsicum 

   • De chili groeit overal; het is eene plant, die zeer veel verduren kan; de kunst bij de aankweeking doet dezelve wel in grootte toenemen , maar in kracht verminderen. 

2. (voeding) benaming voor pittige vrucht van een plant uit het geslacht Capsicum, soms ook gebruikt voor de niet pittige varianten

   • Sadiq beet in verse chili, het sap brandde in zijn mond. 

3. (kookkunst) pittige specerij bestaand uit gedroogde en gemalen vruchten van planten behorend tot het geslacht Capsicum

   • Rooster het komijnzaad in hete olie tot het kraakt. Voeg de courgette toe en roer en strooi chili, ketoembar en tarmeriek erdoor. 

4. (kookkunst) pittige saus gemaakt uit vruchten van planten behorend tot het geslacht Capsicum

   • Gelukkig is er genoeg voor de toeristen en gooien ze niet overal chili en silantro op (peterselie, gadver). (…) we verdenken er zelfs iemand van dat ze een lollie in de chili doopte... 

5. (voeding) stoofpot onder meer bereid uit vlees en vruchten van planten behorend tot het geslacht Capsicum, vaak met bonen en tomaten

   • Binnen giet hij zijn glas flink vol, zet de tv aan en maakt iets te eten. Hij zit aan de tafel met chili en crackers en kijkt naar iets over een blinde detective. Hij ruimt de tafel af. Hij wast de pan en de schaal, droogt die spullen en bergt ze op, dan staat hij zichzelf toe een blik op de klok te werpen. 

6. (verouderd) (landbouw) kunstmest hoofdzakelijk bestaande uit natriumnitraat, gewonnen uit chilisalpeter

   • Nog vraagt de heer Koopmans of kunstmeststoffen den grond niet uitputten. De heer De Vrieze spreekt dit bepaald tegen. Toen de chili vroeger nogal duur was, liet men dikwijls één ot twee meststoffen achterwege en daardoor kreeg men slechte gewassen en kwam dat praatje in de wereld. 

• 
  1. plant uit het geslacht Capsicum
• 
  2. pittige vrucht, chilipeper
• 
  3. pittige specerij
• 
  4. pittige saus
• 
  5. stoofpot

Synoniemen

• [1] chiliplant
• [2], [3] chilipeper
• [3] chilipoeder
• [4] chilisaus
• [5] chili con carne

Hyperoniemen

• [1]-[3] peper

Hyponiemen

• [2] Spaanse peper
• [3] cayennepeper

Verwante begrippen

• [6] chilisalpeter, guano

Gangbaarheid

• Het woord chili staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "chili" herkend door:

96 %	van de Nederlanders;
93 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Centraal-Huasteeks Nahuatl

Zelfstandig naamwoord

chili

1. (plantkunde) chili, chilipeper

Noors

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?

Woordafbreking

• chi·li

Woordherkomst en -opbouw

• Afkomstig van het Indiaanse naamwoord chilli dat uit het Nahuatl komt.

Zelfstandig naamwoord

chili m

1. (plantkunde), (specerij) chilipeper, Spaanse peper, rode peper

   «Del chilien på langs og skrap ut frøene.»

   Deel de chilipeper overlangs en schrap de zaadjes eruit.

Verbuiging

m	enkelvoud		meervoud
	onbepaald	bepaald	onbepaald	bepaald
nominatief	chili	chilien	chilier	chiliene
genitief	chilis	chiliens	chiliers	chilienes

Synoniemen

• (taxonomisch) Capsicum 
• chilipepper
• spansk pepper

Afgeleide begrippen

• chililøk
• chilisaus

Nynorsk

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?

Woordafbreking

• chi·li

Woordherkomst en -opbouw

• Afkomstig van het Indiaanse naamwoord chilli dat uit het Nahuatl komt.

	enkelvoud		meervoud
	onbepaald	bepaald	onbepaald	bepaald
nominatief	chili	chilien	chiliar	chiliane

Zelfstandig naamwoord

chili m

1. (plantkunde), (specerij) chilipeper, Spaanse peper, rode peper

Synoniemen

• (taxonomisch) Capsicum 
• chilipepar
• spansk pepar

Afgeleide begrippen

• chililøk
• chilisaus