omtrekken

Nederlands

Uitspraak

(klemtoonhomogram)

• [A] Geluid:  ómtrekken    (hulp, bestand)
  • IPA: / ˈɔmtrɛkə(n) / (3 lettergrepen)
• [B] Geluid:  omtrékken    (hulp, bestand)
  • IPA: / ɔmˈtrɛkə(n) / (3 lettergrepen)

Woordafbreking

• om·trek·ken

Woordherkomst en -opbouw

• [A] ww: van Middelnederlands ommetrecken, op te vatten als samenstelling van  om bw  en  trekken ww 
  • zn:  omtrek zn  met de uitgang -en
• [B] ww: van Middelnederlands ommetrecken, op te vatten als samenstelling van  om bw  en  trekken ww 

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
omtrekken	trok om	omgetrokken
klasse 3	volledig	[A]

Werkwoord

[A] ómtrekken

1. overgankelijk iets uit een staande positie brengen door het met een krachtige beweging naar je toe te halen
   1. overgankelijk omver smijten, neerhalen

      • Bij het omtrekken van het muurwerk van het kasteel zullen grote delen op het gewelf terecht zijn gekomen. 

   2. overgankelijk (figuurlijk) van een verheven positie beroven, omverwerpen

      • Ze zetten je als KGB-agent neer die het koningshuis wil omtrekken, (…) 

   3. overgankelijk in een gekantelde positie brengen, overhalen

      • Mijn vader had er ook plezier in mijn broer en mij de weetjes van een spoorman bij te brengen: waarom de wagenmeester met zijn hamer op de wielen sloeg, hoe een wissel werd omgetrokken, (…) 

2. overgankelijk er de randen van aangeven, er de contouren van markeren
   1. overgankelijk ergens een lijn omheen tekenen

      • De derde en de vierde les werden besteed aan het omtrekken van de potloodlijnen met inkt en de laatste stap was het inkleuren met gewassen inkt. 

   2. overgankelijk (figuurlijk) denkbeeldig markeren

      • In de verte zagen wij een zwakke branding spatten tegen de rotspunten van Nordnaes en die omtrekken met een lijn van wit en bobbelend schuim; (…) 

   3. overgankelijk eromheen geplaatst zijn, eromheen aangebracht zijn

      • De ornamentatie beperkt zich tot enkele lijnen die langs de hals en de onderkant van de mantel omgetrokken zijn. 

3. overgankelijk een draaiende beweging veroorzaken door iets met enige kracht naar je toe te halen
   1. overgankelijk door trekkracht laten ronddraaien

      • (…) door schimmels omgetrokken caroussels, (…) 

   2. overgankelijk door rukken in een andere stand draaien

      • Raas worden omgetrokken, touwen gevierd en weer vastgesjord. 

4. overgankelijk (verouderd) verwisselen door aan- en uitdoen (van kousen en schoeisel, om te voorkomen dat ze ongelijkmatig slijten)

   • De laarzen waren gauw losgeveterd, de roodbruine kousen afgestroopt en omgetrokken. 

5. onovergankelijk ergens omheen gaan

   • Onze derde groep was omgetrokken en kwam juist op tijd in aktie, onzichtbaar achter een bosrand. 

6. onovergankelijk (verouderd) rondreizen

   • Trek nu om, door alle stammen van Israël, van Dan tot Ber-seba toe, en tel het volk, opdat ik het getal des volks wete. 

Afgeleide begrippen

• omtrekking, omtreksnelheid

Vertalingen

    2.1 ergens een lijn omheen tekenen   

Engels: delineate (en), draw (en)

Zelfstandig naamwoord

[A] de ómtrekken mv

1. meervoud van het zelfstandig naamwoord omtrek
   1. buitenranden, contouren

      • De foto is niet overdreven scherp, vooral de grote karakteristieke omtrekken worden duidelijk weergegeven: zo tekent hij het gezicht. 

   2. nabijgelegen plek(ken) (het meervoud is hier vooral versterkend bedoeld)

      • In geen omtrekken nog enige intelligentsia te bekennen, tenzij je de joden en de zelfstandigen daarmee zou verwarren. 

   3. (figuurlijk) globale, niet uitgewerkte weergave, contouren, schets

      • Kunt u dan in omtrekken uw loopbaan als antiquaar beschrijven? 

Synoniemen

• [1.2] wijde omtrek

Afgeleide begrippen

• omtrekking
• [2] omtreklijn, omtrekschets, omtrekshoek, omtrektekening, omtrekvorm
• [5] omtreksnelheid

Werkwoord

[B] omtrékken

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
omtrekken	omtrok	omtrokken
klasse 3	volledig	[B]

1. overgankelijk (militair) troepen zo langs een tegenstander heen verplaatsen dat het mogelijk wordt zijn verbindingen af te snijden of hem van achteren aan te vallen

   • Als de gehele stelling aan beide flanken aansloot op een andere stelling of hindernis, was de linie niet snel te omtrekken. 

2. overgankelijk (verouderd) omringen, hullen

   • Zy liet die omtrekken met eenen muer van 60 mylen lang, 200 cubitus hoog en 50 dik. 

3. overgankelijk (verouderd) afbakenen

   • Dan komen de prinsen te paard om de grenzen van de dodenplaats te omtrekken: (…) 

Gangbaarheid

• Het woord omtrekken staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "omtrekken" herkend door:

98 %	van de Nederlanders;
98 %	van de Vlamingen.