caleidoscoop

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  caleidoscoop    (hulp, bestand)
• IPA: / kaˌlɛidɔsˈkop / (4 lettergrepen)

Woordafbreking

• ca·lei·do·scoop

Woordherkomst en -opbouw

• van Engels kaleidoscope als woord in 1817 door de Schotse uitvinder David Brewster gevormd uit Oudgrieks  καλός bn  (kalós) "mooi" en  εἶδος zn  (eídos) "vorm" en  σκοπέειν ww  (skopéein) "bekijken", in de schrijfwijze "kaleidoskoop" aangetroffen vanaf 1818 en in de schrijfwijze "caleidoscoop" vanaf 1839 (zie vindplaatsen hieronder)

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	caleidoscoop	caleidoscopen
verkleinwoord	caleidoscoopje	caleidoscoopjes

Zelfstandig naamwoord

de caleidoscoop m

1. kijker, bestaand uit een spiegelende veelhoekige buis of koker die aan het ene einde een compartiment met gekleurde kralen of andere kleurige voorwerpen bevat en zo bij ronddraaien om de lengteas telkens wisselende patronen laat zien

   ▸ In veel zalen heeft hij ook lichtinstallaties of caleidoscopen neergezet of opgehangen. In één ervan worden alle geometrische beschilderingen van de Sala Terrena door een zeshoekige caleidoscoop volkomen anders gerangschikt – en zeker niet minder mooi.

2. (figuurlijk) iets dat heel veelvormig en veranderlijk is

   ▸ Als je met zijn dertigen onderhandelt, is dat vaak een ingewikkelde caleidoscoop, waarbij je kolen en geiten moet sparen, dus zeg je niet alles tegen iedereen.

   ▸ ⧖ Het was voor 1838 bewaard, deze bonte herschenschimmen weg te vagen, den misleidenden Caleidoscoop van het afgerigte bedrog te ontstellen, en der kortzigtigheid eenen kijker te leveren, door welken zij nu de verschieten in hunne wezenlijke gestalte kan gadeslaan.

   ▸ ‘De wereld een kaleidoskoop?’…
   Ja, vrienden! 't schijnt mij dus gelegen.

• 
  1. Een eenvoudige caleidoscoop.
• 
  1. Patroon in een caleidoscoop.

Synoniemen

• kaleidoscoop (officiële spelling tot 1955 en vanaf 2015 variant in de officiële spelling)
• kaleidoskoop (toegelaten in de officiële spelling van 1955 tot 1996)

Opmerkingen

• Op basis van het beginsel van de etymologie is de spelling "kaleidoscoop" het best te verdedigen. Deze schrijfwijze is in 1917 gebruikt in het Groot Woordenboek der Nederlandsche Taal en staat sinds 2015 in het Groene Boekje.
  Vanuit het beginsel van de standaarduitspraak ligt de spelling "kaleidoskoop" meer voor de hand. Deze schrijfwijze was opgenomen in het toevoegsel bij Van Dale's Nieuw Woordenboek der Nederlandsche taal uit 1872 en was van 1955 tot 1996 toegelaten in de officiële spelling.
  Een nadeel van de schrijfwijze -skoop is in het algemeen dat het vaak gaat om woorden die zijn ontleend aan Engels, Frans of Latijn waarin de schrijfwijze met "-sco" gebruikt wordt. Omdat er ook veel samenstellingen met "koop" bestaan, kan de lezer de vreemde herkomst minder herkennen. Bij de schrijfwijze met een c, zou het beginsel van de gelijkvormigheid daarom tot de schrijfwijze "caleidoscoop" leiden. Deze vorm stond al in Van Dale's Nieuw Woordenboek der Nederlandsche taal uit 1872 en de Woordenlijst voor de spelling der Nederlandse taal uit datzelfde jaar. Van 1955 is deze vorm in de officiële spelling opgenomen: tot 1996 als voorkeurspelling, van 1996 tot 2015 als enige spelling en vanaf 2015 als variant naast "kaleidoscoop".

Vertalingen

    1.   

Spaans: caleidoscopio (es) m

Gangbaarheid

• Het woord caleidoscoop staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "caleidoscoop" herkend door:

92 %	van de Nederlanders;
90 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.