bij de neus nemen

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  bij de neus nemen    (hulp, bestand)
• IPA: / ˌbɛidəˈnøsnemə(n) / (5 lettergrepen)

Woordafbreking

• bij de neus ne·men

Woordherkomst en -opbouw

• verbinding van  bij, de, neus  en nemen, verwijst naar vee dat met behulp van een ring door de neus in de gewenste richting kan worden gestuurd
  In het Nederlands en Duits duidt deze beeldspraak op misleiding van het lijdend voorwerp, maar bij het Engelse lead by the nose en Franse mener par le bout du nez gaat het vooral om het kritiekloos volgen door het lijdend voorwerp, zonder dat van misleiding sprake hoeft te zijn. Een te letterlijke vertaling zou dus tot een verschil in betekenis leiden.

Werkwoord

bij de neus nemen

1. overgankelijk (figuurlijk) door gebruik te maken van goedgelovigheid misleiden

   • ‘Geen ruzie maken jongens,’ zegt de opvoeder preuts, terwijl de kinderen dagelijks op de televisie, maar ook in het echt, zien hoe volwassenen elkaar behandelen. (…) Lieve dames en heren, ze hebben ons door, heus, de kinderen hebben ons door. Ze laten zich niet meer bij de neus nemen. Ze letten niet meer op (ons), ze concentreren zich niet meer (op onze blabla). 

zichzelf bij de neus nemen

1. wederkerend (figuurlijk) iets tegen beter weten in geloven, omdat het aantrekkelijk is

   • Soms probeer ik in te zien dat het huis vol is en dat ik niet weet wat ik aan moet met de halve kuub die zich alweer heeft gevormd in de buurt van het hoofdeinde. Het gaat om een troebel en ondeelbaar mengsel van leeslust, koopdrang, begeerte, nieuwsgierigheid, verzamelwoede, ijdelheid, en vooral het onvermogen om de illusie te onderkennen. Men kan zich wat wijs maken, met een boek in de hand. Het omgekeerde geldt al even hard; wie doortastend en volhardend een weloverwogen keus heeft gemaakt van weg te doene boeken, zal tot op het laatste moment nog kans kunnen zien zichzelf bij de neus te nemen, te bepraten, en welluidend toe te liegen. 

elkaar bij de neus nemen

1. wederkerig (figuurlijk) onderling over en weer misleiden

   • De Russen zeggen onder de grond een spionagehol van 'de Amerikaanse geheime dienst te hebben ontdekt, waardoor de Russische en Oostduitse telefoonleiding en konden worden afgetapt. Zij hebben er veel show van gemaakt, in allerijl de pers opgetrommeld en het geval laten bekijken. De Amerikanen hebben zich er met geen woord over willen uitlaten. Teken van schuld? Is dit zo, dan hebben we hier weer een typisch staaltje van de trekken, waarmee de wederzijdse geheime inlichtingendiensten elkaar bij de neus plegen te nemen. 

• 
  oorsprong van de uitdrukking
• 
  zichzelf bij de neus nemen
• 
  elkaar bij de neus nemen

Synoniemen

• bedriegen, foppen, een poets bakken, in het ootje nemen

Vertalingen

    1. door gebruik te maken van goedgelovigheid misleiden   

Duits: jemanden an der Nase herumführen (de) Engels: hoodwink (en), lead someone down the garden path (en)

Frans: mener en bateau (fr)