een kat in de zak kopen

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  een kat in de zak kopen    (hulp, bestand)

Woordherkomst en -opbouw

• verbinding van  een, kat, in, de, zak  en kopen, aangetroffen vanaf de 18e eeuw, in de betekenis van "iets verwerven, zonder te weten wat het is”, "blind kopen".
• Oorspronkelijk, vrijwel uitsluitend gezegd van een onbekende bruid voor de aanstaande echtgenoot, later ook van een vrouw die achteraf gezien tegenvalt (in uiterlijk, karakter, of kunnen).
• Leenvertaling van de Franse zegswijze acheter chat en poche (vanaf de 16e eeuw).
• [2] In de huidige, algemene betekenis van “een miskoop doen”, aangetroffen vanaf de jaren 1930, zie vindplaats hieronder.

Frase

een kat in de zak kopen

1. (zegswijze) (verouderd) een aankoop doen zonder de koopwaar aanschouwd te hebben

   ▸ In Muskovien daar het zo koud is, dat men 'er zomtyds het Zuyver vuur niet eens durft noemen, uyt vrees dat 'er het Gemeene volk een zwangere lust voormogt opvatten, was wel eer een Man genootzaakt om een Kat in de Zak te koopen, want den Bruydegom vermogt zig niet te spiegelen in de bekoorlyke Blikken van zyn Bruyd, voor dat hy voor Tuynder en Madame voor Starrekykster speelde, voor dat hy de Spa in den Huuwelykx Akker zette, en voor dat zy na om hoog kykende de Starten zag tintelen in de wrange Oogen van haar Heer en Meester.

   ▸ Ook de volkspoëzie en de vertellingen die om hem heen in den volksmond leefden worden door dezen Latijnschen dichter, als anti-feministisch wapentuig, niet versmaad. Evengoed als de Disticha Catonis haalt hij populaire spreekwoorden aan, als die van ‘de kat in de zak’ of van de ‘zachte heelmeesters’ die ‘stinkende wonden’ maken. En geen nieuwe ondeugd der vrouw wordt door hem ter sprake gebracht of, evenals de predikers van zijn tijd, weet hij zijn beschuldiging door een passend ‘exemplum’ toe te lichten.

   ▸ Ik ben blij toe. Met je vrouw koop je een kat in de zak. Als de nieuwigheid er af is, dan is 't mooie weer gedaan.

2. (zegswijze) een miskoop doen

   • Hij begreep dat hij een kat in de zak had gekocht. 

   ▸ ‘Smerige kunsten,’ keert Jankef zich naar haar om ‘weet je wel wat het beteekent, om met een beetje gekraisch iemand eventjes net precies in het ongeluk te draaien? Tegen mij heb je dan al veel te veel gezegd.’
   ‘Je hebt een kat in de zak gekocht, jij,’ mokt zij geslagen.

Vertalingen

    1. iets kopen zonder te weten wat de koopwaar is   

Deens: købe katten i sækken (da) (“een kat in de zak kopen”) Duits: die Katze im Sack kaufen (de) (“de kat in de zak kopen”) Engels: to buy a pig in a poke  (en) (“een varken in de zak kopen”) Frans: acheter chat en poche (fr) (“kat in de zak kopen”)

Pools: kupic kota w worku (pl) (“kat in de zak kopen”) Spaans: comprar con los ojos cerrados (es) (“met gesloten ogen kopen”) Tsjechisch: koupit zajíce v pytli  (cs) (“haas in de zak kopen”) Zweeds: köpa grisen i säcken (sv) (“een varken in de zak kopen”)