WikiWoordenboek:Retrograad

Wat is een retrograad?

Een retrograad, ook wel invert woordenboek is een woordenlijst waarin elk woord van achter naar voren is gealfabetiseerd. Een voorbeeld met de woorden uit het zinnetje "Wij lopen tussen de bomen."

alfabetisch	retrograad
bomen de lopen tussen wij	de wij bomen lopen tussen

Nut van een retrograad

Taalkundigen gebruiken retrograde woordenlijsten om woorden te vinden die eindigen met dezelfde uitgang of hetzelfde achtervoegsel of samenstellingen met hetzelfde rechterdeel. Daarin komen die woorden immers vlak bij elkaar te staan. Daarnaast worden ze ook gebruikt door mensen die rijmwoorden zoeken of bij het oplossen van puzzels.

Retrograad in WikiWoordenboek

In WikiWoordenboek kun je een retrograad van Nederlandse woorden vinden in de categorie Retrograad van het Nederlands. Hieronder wordt beschreven hoe deze retrograad in elkaar zit. Meer technische documentatie is te vinden op de pagina Module:RetroKey. Om gebruik in afwisseling en het maken van vergelijkingen met bestaande retrograden niet nodeloos te bemoeilijken is de opzet daarvan zoveel mogelijk aangehouden.

Bestand

Alle pagina's met het taalsjabloon {{=nld=}} zijn hierin opgenomen. De beperking tot Nederlandse woorden is nodig omdat de regels voor het alfabetisch sorteren van woorden taalafhankelijk zijn. Op het moment waarop WikiWoordenboek een retrograad kreeg (december 2015) bevatten de hieronder genoemde retrograden een groter aantal woorden. WikiWoordenboek geeft echter ook verbuigingen, telwoorden, namen, affixen, frasen en afkortingen die in bestaande retrograden geen of minder plaats krijgen.

Net als

Theisen, S. e.a.

beperkt WikiWoordenboek zich tot de officiële spelling, wordt een bepaalde schrijfwijze (bijvoorbeeld: zijn) maar één keer opgenomen in de lijst, ook als het taalkundig om verschillende woorden gaat (werkwoord en bezittelijk voornaamwoord) en worden "barbarismen" die gangbaar Nederlands zijn geworden niet geweerd.

Sorteervolgorde

Bij bestaande retrograden spelen interpunctietekens bij het sorteren geen rol. Het is niet handig als woorden enkel doordat ze aan elkaar worden geschreven of juist worden gescheiden door een spatie of een koppelteken op heel andere plaatsen in de lijst terecht komen. Hetzelfde geldt voor accenttekens en andere diakrieten en het verschil tussen hoofdletters en kleine letters. In gedrukte retrograden worden daarom vaak alle woorden in hoofdletters geschreven. Dit kon ertoe leiden dat dezelfde lettercombinatie toch tweemaal in de lijst staat: ZOEVEN en ZOEVEN (zoeven en zoëven).

De retrograad op WikiWoordenboek volgt de conventie om in de eerste plaats te sorteren op een gestandaardiseerde vorm, zonder interpunctie en diakrieten. De Mediawikiprogrammatuur negeert bij het sorteren binnen categorieën zelf al het verschil tussen hoofdletters en kleine letters. Door het standaardiseren kunnen verschillend gespelde woorden (Jood en jood, d'r en dr.) dezelfde zoeksleutel krijgen, zonder dat duidelijk is wat de onderlinge volgorde moet zijn. Daarom worden woorden die na het standaardiseren identiek zijn onderling gesorteerd op hun oorspronkelijke vorm. De interpunctietekens spelen dan (van rechts naar links!) weer een rol: de vorm die werd gevolgd door een interpunctieteken komt dan voor de vorm zonder en die weer voor de vorm die werd voorafgegaan door een interpunctieteken (daarom de volgorde in- - in - -in). De vorm zonder diakriet komt voor de vorm met een diakriet (daarom de volgorde: zo-even - zoeven - zoëven) en de vorm met een hoofdletter voor de vorm met een kleine letter (daarom de volgorde: Hans' - Hans - hans). De onderlinge volgorde van interpunctietekens en tekens met diakrieten wordt bepaald door hun plaats in de Unicodetabel. Bij zeven vormen die alle de sleutel a hebben, wordt de volgorde daarom:

1. A+ eindigt op interpunctie, + komt (in Unicode) voor -
2. A- eindigt op interpunctie, - komt (in Unicode) na +, hoofdletter komt voor kleine letter
3. a- eindigt op interpunctie, - komt (in Unicode) na +, kleine letter komt na hoofdletter
4. A geen diakrieten, hoofdletter komt voor kleine letter
5. a geen diakrieten, kleine letter komt na hoofdletter, geen voorafgaande interpunctie
6. -a geen diakrieten, kleine letter komt na hoofdletter, maar na vorm zonder voorafgaande interpunctie
7. à met accent, komt na letters zonder diakrieten

Een verschil met

Theisen, S. e.a.

is verder dat WikiWoordenboek ü standaardiseert naar u, en niet naar UE (of ue). Reden hiervoor is dat het bij ü niet alleen om de umlaut in een Duits leenwoord kan gaan, maar ook om een trema dat klinkerbotsing voorkomt.

Een ander verschil is dat bij het sorteren in categorieën cijfers voor letters komen. Daardoor staan er op de eerste pagina's van de retrograad veel getallen.

Index

De gebruikelijke sjablonen voor de navigatie van categorieën houden geen rekening met alfabetisering van achter naar voren. Daarom is voor de retrograad een speciale navigatie gemaakt die van de laatste letter (of het laatste cijfer) van woorden uitgaat. Omdat sommige letters veel vaker aan het eind van een woord staan dan andere, kan bij de veel voorkomende slotletters ook naar lettercombinaties aan het eind van woorden worden genavigeerd. Deze combinaties zijn zo gekozen dat je binnen 10 keer scrollen (2000 tussenliggende woorden) altijd een volgende combinatie tegenkomt waar je heen kan navigeren.

Bestaande retrograden van het Nederlands

• Nieuwborg, E.R.
  Retrograde woordenboek van de Nederlandse taal 1e druk (1969) Plantijn, Antwerpen.

Dit was de eerste retrograad van het Nederlands, gebaseerd op de 8e druk van Van Dale's Groot Woordenboek der Nederlandse Taal.

• Smedts, W. en E.R. Nieuwborg
  Supplement op het retrograde woordenboek van de Nederlandse taal (1974) Katholieke Universiteit, Leuven.
• Nieuwborg, E.R.
  Retrograde woordenboek van de Nederlandse taal 2e druk (1978) Kluwer, Deventer; ISBN 9789020109825.

Deze editie omvat het materiaal van de twee voorgaande.

• Theisen, S. e.a.
  Invert Woordenboek van het Nederlands (1988) CIPL Liège.

Naar eigen zeggen bevatte deze uitgave 20% meer woorden dan

Nieuwborg

(1978): 240.000. Zij was gebaseerd op de laatste edities van drie woordenboeken en nam meer leenwoorden op.

• Theisen, S. e.a.
  Supplement op het Invert Woordenboek van het Nederlands (1993) CIPL Liège.

Het supplement putte uit de weer nieuwere edities van vijf woordenboeken.

• Op de website vannellen.com staat een online retrograde woordenlijst van het Nederlands.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.