WikiWoordenboek:Staande uitdrukking

Soms heeft een bepaalde opeenvolging van woorden een specifieke betekenis. Het is dan niet mogelijk of gangbaar om een van de woorden door een synoniem te vervangen of de volgorde van de woorden te veranderen. Dit heet een vaste verbinding. Een staande uitdrukking is een vaste verbinding met een betekenis waarvan de herkomst niet helemaal doorzichtig is.

Bij vaste verbindingen die lang bestaan is voor taalgebruikers soms niet meer duidelijk hoe de betekenis oorspronkelijk is ontstaan. Sommige woorden eruit worden niet of nauwelijks nog buiten deze verbinding gebruikt, er wordt gebruikt van grammaticale vormen die niet meer gangbaar zijn of de letterlijke betekenis is ongewoon of onbegrijpelijk geworden. Voor de taalgebruiker is de betekenis dus niet geheel doorzichtig: hij gebruikt de uitdrukking in haar geheel en weet daarvan de strekking.

Enkele voorbeelden van staande uitdrukkingen in het Nederlands:

• 'zich het rambam werken' "heel hard werken" bevat rambam dat op zichzelf een weinig gangbaar woord is
• 'te allen tijde' "altijd", bevat een oude naamvalsvorm
• 'in de steek laten' "in een lastige situatie achterlaten" heeft louter figuurlijke betekenis.

Als het gaat om een figuurlijke betekenis, wordt een staande uitdrukking vaak een gezegde genoemd. Wanneer een opeenvolging van woorden zich in het spraakgebruik als één woord gaat gedragen, is het geen vaste verbinding meer, maar een samenkoppeling. Dit wordt aangegeven door de woorden met koppeltekens te verbinden.