WikiWoordenboek:Opzet landnaamlemma's

Dit is een voorstel. Vragen, commentaar en voorstellen voor aanvulling of wijziging zijn welkom op de discussiepagina.

Kleine correcties kunnen direct worden aangebracht. 
Om de discussie overzichtelijk te houden is het verzoek om echte veranderingen eerst op de overlegpagina te zetten 
en pas hieronder door te voeren wanneer er 7 dagen zijn verlopen zonder dat iemand daartegen bezwaar heeft gemaakt.

Deze pagina beschrijft de opzet voor lemma's in Wikiwoordenboek die een landnaam in het Nederlands behandelen. Als concreet voorbeeld hierbij dienen de lemma's Faeröer, Papoea-Nieuw-Guinea, Sao Tomé en Principe, Saoedi-Arabië/Saudi-Arabië, Uruguay en Zuid-Korea. Het woord 'lemma' wordt gebruikt voor de hele beschrijving van een woord in één taal, terwijl artikel wordt gebruikt voor alle beschrijvingen in verschillende talen van een bepaald woord. Een pagina van het Wikiwoordenboek beslaat dus één artikel, dat uit meerdere lemma's kan bestaan. In de gevallen dat een artikel uit maar één lemma bestaat, valt de betekenis praktisch samen.

Onderstaande opzet is vooral bedoeld om in één keer uitleg te geven voor een groot aantal bewerkingen. De gedachte is dat na aanvankelijke overeenstemming over deze opzet, een wijziging die daarin past voldoende is toegelicht met een korte verwijzing naar deze pagina. Uiteraard geldt dat evengoed voor wijzigingen waarbij een specifieke argumentatie wordt gegeven waarom deze opzet in dat geval beter niet gevolgd kan worden. In beide gevallen horen zulke wijzigingen pas na overeenstemming op de betreffende overlegpagina ongedaan te worden gemaakt. Over opvattingen die in het algemeen tot een andere opzet zouden moeten leiden, hoort eerst in het overleg bij deze pagina overeenstemming te zijn bereikt, voordat daaraan uitvoering wordt gegeven. Het gaat dus niet om in beton gegoten regels, maar een uitgangspunt voor verdere samenwerking en discussie. Daarom wordt hieronder ook de eerste persoon meervoud gebruikt.

Ons uitgangspunt is het gewone stramien voor zelfstandige naamwoorden. Wikiwoordenboek blijft overzichtelijker als we het aantal stramienen beperkt houden. Hieronder wordt alleen ingegaan op de onderdelen van het gewone stramien die bij landnamen in het Nederlands speciale aandacht of invulling krijgen. In het verlengde hiervan komen ook direct hiermee in verband staande lemma's aan de orde. Groter is de reikwijdte van deze opzet niet.

Naamgeving: aanbeveling Taalunie

Landen dragen soms verschillende namen ("Verenigd Koninkrijk" of "Groot-Brittannië") of verschillende schrijfwijzen ("Oeganda" of "Uganda"). Het aardige van Wikiwoordenboek is dat het alle varianten die zo ontstaan kan opnemen en naar elkaar kan laten verwijzen, met informatie over het gebruik van die variant. Aan de andere kant is het ook handig overzichten te kunnen geven waarin elk land precies één keer voorkomt, waarbij die ene vermelding dan naar alle varianten verwijst. Daarom hebben de artikelen met een lemma over landnamen een titel in de schrijfwijze die van de Nederlandse Taalunie de voorkeur heeft gekregen. Vanuit dit lemma kunnen we dan met links verwijzen naar eventuele andere namen en schrijfwijzen van namen, onder 'Schrijfwijzen' en 'Synoniemen'.

Keuze bij dubbele aanbeveling

In een aantal gevallen geeft de Taalunie twee varianten van een taalnaam. Soms gaat het om verschillende namen waarvan de een meer uit het Nederlands ('exoniem') en de ander meer uit de oorspronkelijke taal ('endoniem') komt. Soms gaat het om verschillende schrijfwijzen van één naam, waarvan de één meer recht doet aan de uitspraak en de ander meer overeenkomt met het internationaal gebruikelijke (vaak Engelse) letterbeeld. In lijsten nemen we de variant die het meest specifiek voor het Nederlands is als uitgangspunt. Naast deze taalkundige invalshoek heeft dit ook het praktische voordeel dat het artikel over de internationaal meer gebruikelijke vorm, met alle lemma's voor andere talen vanzelf al behoorlijk lang kan worden. Verder is deze benadering vaak ook in overeenstemming met de richtlijnen op de Nederlandstalige Wikipedia. Deze keuze is een praktische kwestie en houdt dus op geen enkele manier een afkeuring van andere vormen of schrijfwijzen in; ook van de andere vorm wordt een compleet lemma gemaakt. Het is goed om in het lemma aan te geven wat redenen kunnen zijn om voor deze variant te kiezen. Maar voor lijsten waarin elk land maar één keer dient voor te komen, is de hier gemaakte keus bepalend. In de categorie 'landnamen' is er hoe dan ook geen beperking aan het aantal varianten.

Lemma's over varianten

De lemma's over varianten van de naam kunnen minimaal zijn of heel uitgebreid. Zij moeten in ieder geval weer met een link verwijzen naar het lemma met de titel volgens de Taalunie. Informatie uit dit lemma kan daarnaast ook worden worden overgenomen in het lemma van de variant. Wanneer die informatie wordt overgenomen moeten we wel nagaan of dat een consistent resultaat oplevert. Als je het land "Uganda" noemt, hoor je de inwoners ook als "Ugandezen" te spellen en niet als "Oegandezen". In het kader van het project Landnamen worden voor de varianten die de Taalunie niet noemt alleen heel beknopte lemma's gemaakt die naar het lemma onder de titel in aanbevolen schrijfwijze verwijzen. Dit is een praktische kwestie, niet een richtlijn. De gedachte is dat dit soort lemma's in de toekomst nog kunnen worden toegevoegd of uitgebreid.

Afbeeldingen

Afbeeldingen in een woordenboek horen de tekst duidelijker te maken. Een artikel over een landnaam wordt niet beter met vakantiekiekjes van bezienswaardigheden. Twee afbeeldingen zijn wel nuttig voor een woordenboek en worden daarom stelselmatig aan artikelen met een lemma over landnamen toegevoegd: a. Een schematisch kaartje dat de ligging van het land aangeeft, aangezien dit in één oogopslag meer informatie biedt dan met woorden mogelijk is. Meer gedetailleerde kaarten doen voor de landnaam niet ter zake. b. Een afbeelding van de vlag, omdat die ook in een talige context vaak naast de naam als symbool voor een land wordt gebruikt. In theorie zouden afbeeldingen van het wapenschild of het staatshoofd een vergelijkbare functie kunnen hebben, maar in de praktijk overheerst de symbolische rol van de vlag. Voor degenen die belangstelling hebben voor meer afbeeldingen met betrekking tot het land staat in elk artikel met een lemma over een landnaam onderaan een link naar Wikipedia. De afbeeldingen komen helemaal bovenaan in het stramien, vanuit de praktische overweging dat de kans op een rommelige opmaakt het kleinst is als afbeeldingen in de rechterbovenhoek worden geplaatst. Voor de afbeeldingen wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van .svg bestanden, als die aanwezig zijn.

Eigennaam, geslacht en getal

Landnamen zijn eigennamen en krijgen daarom niet het algemene sjabloon {{-noun-}}, maar het specifieke sjabloon {{-name-}}. In het Nederlands zijn eigennamen overigens altijd zelfstandige naamwoorden. Landnamen kennen in het normale spraakgebruik geen verkleinwoorden. Afgezien van landnamen die juist alleen in een meervoudsvorm bestaan ("de Verenigde Staten") is ook de meervoudsvorm voor landnamen weinig gangbaar. Het {{-nl-noun-}} sjabloon wordt daarom bij landnamen niet gebruikt. Bij enkele landen die historisch verdeeld zijn geraakt, kan de meervoudsvorm in een voorbeeldzinnetje worden gebruikt ("Beide China's kennen een grote economische groei"). In andere gevallen is een meervoudsvorm meer een stilistische vondst dan gangbaar taalgebruik.

Landnamen zijn als regel onzijdig en krijgen voorafgaand aan de omschrijving het sjabloon {{o}}. Als ze in de meervoudsvorm staan, komt daar {{-plur-}} bij.

Betekenisomschrijving

Het is minder gelukkig om landen te omschrijven aan de hand van een volk of een opsomming van buurlanden. Beide kunnen in ieder geval niet stelselmatig worden gebruikt, aangezien er veelvolkerenstaten en eilandstaten bestaan. Beide maken de tekst ook gevoeliger voor politieke en historische ontwikkelingen. Er zijn ook volkeren die over meer landen zijn verdeeld en het kan zijn dat door een grensconflict ook omstreden is of landen buurlanden zijn. Dit soort omschrijvingen kan problemen geven wanneer een landnaam in een historische context wordt gebruikt. Daarom is de eerste betekenis altijd die van een gebied met een globaal omschreven ligging, gevolgd door de tweede betekenis, die van de staat die dat gebied omvat. Het aardige van de eerste betekenis is dat die behoorlijk robuust is: "Joegoslavië is een land in het zuiden van Europa" zou een lezer wel gedateerde, maar verder nooit onjuiste informatie hebben gegeven; een omschrijving met volkeren of buurlanden wel. Een ander voordeel van de gekozen opzet is dat zij niet Belgo-, Neerlando- of zelfs maar Eurocentrisch is.

De gebiedsomschrijving is opgebouwd uit een meer aardrijkskundige typering van het gebied (eiland, eilandengroep, schiereiland, land), gevolgd door de ligging, in de vorm van een windrichting gevolgd door een regio en/of een werelddeel. Bij eilanden(groepen) gaat de naam van de betreffende zee of oceaan nog aan de windrichting vooraf. Voor de indeling in regio's wordt gebruiken we de indeling die de statistische afdeling van de VN aanhoudt. Als een letterlijke vertaling van de Engelstalig naam van de regio in het Nederlands geen verwarring kan opleveren, gebruiken we die vertaling. Een maatstaf hierbij is het corresponderende artikel op de Nederlandse Wikipedia. Om verwarring te voorkomen wordt dan een omschrijving als "het zuiden van Afrika" gebruikt. In het laatste geval duiden zowel "Zuid-Afrika" als "Zuidelijk Afrika" andere gebieden aan dan wat de VN onder "Southern Africa" verstaat. We kiezen in dit soort gevallen bewust voor een omschrijving en niet voor een naam: voor Wikiwoordenboek is de indeling op zichzelf niet belangrijk, het is alleen maar een middel om tot een stelselmatige omschrijving te komen. Als we voor het aanduiden van de ligging ook gebruik maken van een windrichting, moet een stilistische elegante oplossing worden gevonden: "in het westen van het noorden van..." kan dan bijvoorbeeld "in het noordwesten van" worden. De regio-indeling is een hulpmiddel om tot een neutrale beschrijvingen te komen, geen keurslijf om lelijk Nederlands te rechtvaardigen. Er staat een overzicht van werelddelen, regio's en landen op de lijst WikiWoordenboek:Landnamen per VN-regio. De gebiedsomschrijving wordt gevolgd door twee eenvoudig geformuleerde, algemeen bruikbare voorbeeldzinnen: zonder en met lidwoord.

De betekenis als naam van een staat begint met de volledige officiële naam in het Nederlands, eventueel aangevuld met een verduidelijking van de staatkundige status. Tussen haakjes staat hierachter de volledige officiële naam in de landstaal, zo nodig gevolgd door een transliteratie. Standaard volgt hierna: "die het onder 1. genoemde gebied omvat; in figuurlijke betekenis ook: zij die als vertegenwoordigers van dit land optreden". In feite worden hier dus twee betekenissen samengenomen. Ook deze betekenis wordt met twee algemeen bruikbare voorbeeldzinnen geïllustreerd, één keer in de letterlijke betekenis, zonder lidwoord en één keer in de figuurlijke betekenis, met lidwoord. Het lijkt wat overdreven om alle permutaties van een voorbeeld te voorzien.

Deze opzet voor de betekenisomschrijving bieden een basis om het stramien stelselmatig in te vullen. Het is niet bedoeld als een dwingende of zelfs maar sluitende formule. Er kunnen goede redenen zijn om het anders te doen. Een voorbeeld is de situatie dat de naam van een land nog een andere betekenis heeft.

Schrijfwijzen, Synoniemen en Afgeleide woorden

We bieden in ieder geval naar alle varianten die de Taalunie noemt. Maar het komt dikwijls voor dat er nog meer schrijfwijzen en andere namen bestaan. Ook aanduidingen als "Albion" en "Insulinde", maar ook vroegere namen van een land kunnen we hier noemen.

Verder wordt vaak naar landen verwezen met afkortingen of lettercodes, die in een bepaalde context als synoniem voor een land worden gebruikt: vaak worden de twee- of drielettercodes van de ISO gebruikt; maar bij internetadressen, motorvoertuigen, vliegtuigen en de Olympische Spelen komen we soms ook andere varianten tegen. Ook deze aanduidingen horen in een woordenboek. We vermelden per land de voorkomende codes met de omgeving(en) waarin ze worden gebruikt. Over etymologie en schrijfwijze valt soms nog best wat te melden. Daarentegen nemen we cijfercodes voor landen als omschreven voor ISO, VN, ISBN, UDC, SISO en telefonie niet op. Die passen weer eerder in Wikipedia.

Het bijvoeglijk naamwoord wordt in ieder geval als "Afgeleid woord" beschouwd. Ook hiervoor gelden aanbevelingen van de Taalunie zoals hierboven onder 1., 2. en 3. beschreven. Bij sommige landen komen nog andere afleidingen voor. De namen van mensen met de nationaliteit van het land (kortweg "inwoners") behandelen we niet als afleidingen, maar als verwante begrippen. We vermijden zo de soms lastige discussie of het land is genoemd naar de bewoners, of de bewoners naar het land en bieden zo een vaste structuur van de gegevens aan.

Verwante woorden

In bestaande lemma's over landnamen in Wikiwoordenboek, andere wiktionaries en andere Nederlandstalige woordenboeken staan vaak ook begrippen die eigenlijk niet echt horen bij de beschrijving van de naam of een voorbeeld hoe die gebruikt wordt. Het zijn begrippen die op de een of andere manier wel sterk verwant zijn aan die naam. Wikiwoordenboek lost dit op door deze gegevens onder 'verwante woorden' op te nemen als 'standaardbegrippen'. De toelichting daarbij is te vinden in de uitklapbare tekst hieronder. Naast deze standaardbegrippen kunnen er bij een bepaalde landnaam nog specifieke verwante begrippen zijn. Die vermelden we meteen onder het kopje 'Verwante woorden', dus boven de standaardbegrippen, omdat anders niet direct duidelijk is dat ze daaronder vallen.

Op dit moment is bij de standaardbegrippen niet voorzien in het opnemen van supra- of subnationale eenheden (deelstaten, provincies), exclaves en bespoelende zeeën en oceanen. Het is natuurlijk wel mogelijk ze als verwante woorden op te nemen. Voor de gewone lezer is er een korte toelichting, meer achtergronden staan in de onderstaande toelichting, die kan worden uitgeklapt.

  Standaardbegrippen bij  Opzet landnaamlemma's

Deze Toelichting maakt deel uit van opzet voor de lemma's over landnamen in het Nederlands op Wikiwoordenboek. Door deze toelichting uitklapbaar te maken, is beter zichtbaar hoe die Opzet aansluit bij het gewone stramien.

Reden

Binnen een woordenboek zijn er eigennamen die weer specifiek aan een bepaalde landnaam kunnen worden gekoppeld; dit blijkt vaak doordat de naam van het land in de omschrijving van de eigennaam genoemd wordt. Soms gaat het hierbij om verbanden die als regel bij elke landnaam terugkomen: bij elk land horen weer namen voor inwoners, gesproken talen, munteenheid, hoofdstad en buurlanden. Juist bij deze specifieke verbanden is het nogal omslachtig om ze terug te moeten zoeken via "Links naar deze pagina", Wikipedia of Google. Daarom worden deze eigennamen als standaardbegrippen onder 'Verwante woorden' in het lemma vermeld.

Afperking

Het gaat hier om relaties tussen woorden in Wikiwoordenboek. Doelstelling is niet om interessante informatie over het land in kwestie te geven, dat is hooguit een neveneffect. Cijfers, plaatjes en alles wat niet neerkomt op een wikilink naar een lemma in Wikiwoordenboek horen niet onder de standaardbegrippen thuis. Hetzelfde geldt voor begrippen die niet stelselmatig per land in Wikiwoordenboek worden opgenomen. Dus geen wapenschilden, volksliederen, staatshoofden, tijdzones, oppervlaktes, inwonertallen en internationale toegangsnummers. Kijkend naar Wikipedia zijn de standaardbegrippen eerder te vergelijken met een navigatiesjabloon dan een infobox.

Uitklapbaar paneel

Aangezien sommige standaardbegrippen het karakter van een lijst hebben, kan de lengte van dit onderdeel uiteenlopen. Omdat het niet vanzelfsprekend is dat de lezer belangstelling heeft voor de standaardbegrippen, worden deze aangeboden in een paneel dat hij kan inklappen en uitklappen. Dit bevordert de herkenbaarheid van het stramien en de overzichtelijkheid van het artikel.

Tabel

Het paneel is een tweekoloms tabel met regels volgens het patroon:

'aanduiding standaardbegrip' : 'wikilink naar standaardbegrip' [eventuele toelichting]

Voor de 'aanduiding standaardbegrip' zijn er maar een beperkt aantal mogelijkheden, die net als andere hoofdjes in het stramien vet en cursief worden weergegeven. Deze kolom wordt bovendien rechts uitgelijnd. Bij opeenvolgende regels met dezelfde 'aanduiding standaardbegrip' wordt dit begrip niet herhaald, maar blanco gelaten. Het kan in uitzonderlijke gevallen nodig zijn een toelichting te geven bij een standaardbegrip. Die toelichting zetten we met <small>in kleine lettertjes</small> direct na de wikilink.

Toelichting voor gebruikers

Voor de gewone lezer bestaat er een korte toelichting op de standaardbegrippen. Hieronder wordt op enkele punten nog iets dieper ingegaan.

Schrijfwijze

Bij de standaardbegrippen 'Inwoner', 'Inwoonster', 'Hoofdstad' en 'Buurlanden' worden alleen de door de Taalunie aanbevolen schrijfwijzen vermeld. Als de Taalunie verschillende schrijfwijzen vermeldt, vermelden we die op één regel, eerst de vorm die het meest specifiek is voor het Nederlands voorop. Deze keuze is hierboven onder 2. al verklaard. Als de Taalunie verschillende anders luidende vormen aanbeveelt, nemen we die onder elkaar op omdat het dan om verschillende woorden gaat. Andere namen en schrijfwijzen nemen we op in de artikelen waarnaar gelinkt wordt (onder Synoniemen of Andere schrijfwijzen). Het is mogelijk om daar met een wikilink ook een afzonderlijk artikel aan te wijden. Om het paneel met standaardbegrippen overzichtelijk te houden, gebruiken we hierin uitsluitend de aanbevolen schrijfwijzen. Deze keuze houdt dus op geen enkele manier een afkeuring van andere schrijfwijzen in. Meervoudsvormen en verkleinwoorden komen eveneens alleen in het betreffende artikel aan de orde.

Regeringszetel

Als er naast een hoofdstad ook een afzonderlijke regeringszetel is, wordt die eveneens opgenomen. Dit is vooral van belang omdat juist de naam van de regeringszetel wel eens in overdrachtelijke zin voor het land wordt gebruikt. Deze regel zal gewoonlijk niet voorkomen.

Buurland

In de omschrijving van een aantal landnamen sommen we vanouds al de buurlanden van het land in kwestie op. Hiervoor is al aangegeven dat dat op die plek minder gelukkig is. Voor taalkwesties kan het wel nuttig zijn om te weten welke landen buurland van elkaar zijn, al was het maar om de feitelijke betekenis van het woord 'buurland' snel te achterhalen. Nu browsers met tabbladen gangbaar zijn geworden kun je zo ook vlot achterhalen hoe een land in de taal van zijn buurland wordt aangeduid: kijk bij de naam van het buurland onder de standaardbegrippen wat de voertaal is en ga na of die voorkomt onder de vertalingen voor de landnaam waar je begon. Als een land geen buurlanden heeft, wordt dit ook vermeld.

Landstaal

Bij de standaardbegrippen vermelden we in ieder geval de voertaal. De vermelding van andere talen heeft een aanvullend karakter en hoeft niet uitputtend te zijn; deze regels kunnen dus ontbreken. De aanduiding 'voertaal' is bewust gekozen omdat 'officiële taal' een dubbelzinnig begrip blijkt te zijn. I. Meerdere landen kennen geen wetgeving waarin een bepaalde taal als 'officiële taal' is vastgelegd, bijvoorbeeld het Engels in de Verenigde Staten. II. Meerdere landen kennen wetgeving waarin een taal tot 'officiële taal' wordt verklaard, zonder dat die in het land op grote schaal wordt gebruikt, bijvoorbeeld het Iers in Ierland. Daarom is in de eerste plaats gekozen voor het begrip voertaal, waarbij het gaat om feitelijk gebruik. In de regel zal een voertaal ook wettelijk of feitelijk officiële taal zijn, maar het omgekeerde hoeft niet waar te zijn. Dat een deel van de wetgeving (nog) in een bepaalde taal luidt maakt die taal niet tot voertaal indien nieuwe regels niet meer in die taal bekend worden gemaakt. De huidige omschrijving is nog een werkdefinitie, mogelijk zal die nog verfijnd moeten worden. Het is mogelijk dat een land meerdere voertalen kent (België, Zwitserland). Toetssteen is hierbij of de nationale overheid haar regels doorgaans in meerdere talen bekend maakt. Talen die wel een officiële status hebben, maar niet nationaal als voertaal in gebruik zijn, kunnen we onder 'Andere officiële talen' opnemen. Talen die in het land veel worden gebruikt, maar geen officiële erkenning hebben, nemen we onder 'Andere veel gesproken talen' op. Een veel gesproken taal die ook een officiële status heeft, hoort logischerwijs al als voertaal te zijn vermeld.

Het is niet zinvol om alle talen die in een land worden gesproken op te sommen; dit is feitelijke informatie over het land die via de links naar Wikipedia of Ethnologue achterhaald kan worden. Alleen in Wikiwoordenboek genoemde talen die in het bijzonder met dit land zijn verbonden worden onder 'Andere vermeldenswaardige talen' opgenomen.

Voorbeeld voor Nederland:

• Voertaal: Nederlands
• Andere officiële talen: Fries (ook in officieel verkeer), Nedersaksisch (cultureel), Limburgs (cultureel)
• Andere veelgesproken talen: Engels
• Andere vermeldenswaardige talen: Zeeuws

Bronnen

We verwijzen naar de internetpagina's van de Nederlandse Taalunie en Ethnologue die bij deze landnaam horen. Ook de bronnen voor de etymologie komen hier te staan.

Wikipedia en categorieën

Een landnaam heeft altijd een corresponderend artikel in Wikipedia en hoort dus het sjabloon {{-info-}} te bevatten. Elke landnaam valt ook in 2 categorieën: "Landen van de wereld" en "Geografische naam in [Naam werelddeel]". Er worden geen categorieën gebruikt om namen te markeren die al of niet door de Taalunie zijn aanbevolen. Aangezien op elke moment precies kan worden vastgesteld welke namen dit zijn, kan dit beter via een lijst dan een categorie worden bijgehouden: de beknopte Lijst van landnamen in schrijfwijze Taalunie in alfbetische volgorde en de eerdergenoemde Lijst van landnamen per VN-regio.

Documenten project Landnamen

1. Voorstel WikiWoordenboek:Project Landnamen
2. Voorstel Opzet landnaamlemma's (dit document)
3. Toelichting op standaardbegrippen bij landnamen
4. Lijst van landnamen in schrijfwijze Taalunie
5. Lijst van landnamen per VN-regio
6. Demonstratielemma's Faeröer, Papoea-Nieuw-Guinea, Sao Tomé en Principe, Saoedi-Arabië/Saudi-Arabië, Uruguay en Zuid-Korea

♥ Stuart LaJoie → overleg 19 okt 2007 03:23 (CEST)