Overleg:überhaupt

wat beteekend uberhaupt

Anoniem: Sowieso is geen synoniem van überhaupt. Met name in vragende en ontkennende zinnen is er een duidelijk verschil. "Ga je überhaupt op vakantie ? " en "Ga je sowieso op vakantie ?" hebben duidelijk een andere betekenis. 'überhaupt' in de eerste zin betekent zoiets als 'eigenlijk wel'. De vraagsteller wil achterhalen of bevraagde wel of niet op vakantie gaat. Het woord 'überhaupt' legt nadruk op het feit dat dit, wel of niet, het onderwerp van de vraag is. 'sowieso in de tweede zin betekent zoiets als 'onder alle omstandigheden'. De vraagsteller vraagt naar de omstandigheden waaronder de bevraagde op vakantie gaat, en had zijn vraag ook kunnen formuleren als "Zijn er omstandigheden waaronder je niet op vakantie zou gaan?" Evenzo in de zin "Waar was je überhaupt ?" ('waar was je eigenlijk') is überhaupt niet te vervangen door sowieso. "Waar was je sowieso ?"

In declaratieve zinnen liggen de woorden dicht bij elkaar. Bv "We produceren überhaupt te veel CO2" en "We produceren sowieso te veel CO2". Een verschil is er wel naar mijn mening. In de eerste zin zou ik zeggen dat de spreker de overproductie voorop wil stellen en boven wat voorafgaand (aan de zin) besproken is. In de twee zin wil de spreker aangeven dat hoe we de zaak ook bezien, of welke meetmethodes we ook gebruiken we te veel CO2 produceren'. Overigens wordt in declaratieve zinnen, daar waar de twee woorden tot bepaalde hoogte uitwisselbaar zijn vaak voor het alternatief überhaupt gekozen, ook waar sowieso beter op zijn plaats zou zijn. Mogelijk is dat een vorm van hypercorrectie (sowieso klinkt tamelijk plat, wordt daarom liever vermeden of, wanneer wel gebruikt, vaak uitgesproken met z ipv s (zowiezo)). Er zijn overigens ook declaratieve zinnen waarbij er, ook bij benadering, geen uitwisselbaarheid is ("Ik ga sowieso"/"Ik ga überhaupt!?").

Een meer fundamenteel verschil tussen sowieso en überhaupt is het volgende: sowieso is onderdeel van de stelling, ontkenning of vraag en verandert de feitelijke betekenis.  "We produceren te veel CO2" heeft feitelijk gezien een andere betekenis dan "We produceren sowieso te veel CO2" (want het voegt toe dat we teveel CO2 produceren hoe we de zaak ook bezien en ongeacht hoe we 'teveel' precies quantificeren)  überhaupt heeft betrekking op de stelling, ontkenning of vraag.  "We produceren te veel CO2" heeft feitelijk gezien  dezelfde betekenis als "We produceren überhaupt te veel CO2",  in dezelfde zin waarin bijvoorbeeld 'niemand' en 'helemaal niemand' feitelijk gezien hetzelfde betekenen. Het woord überhaupt heeft hier de functie om de zin te benadrukken en/of om een relatie ten opzichte van andere zinnen te bepalen (namelijk boven te stellen). Het woord überhaupt in een op zich staande, enkele en verder contextloze zin heeft geen enkele betekenis. Pas in een context (i.e. meerdere zinnen) kan het woord een rol vervullen.

Voorts: "alles in aanmerking nemend" vind ik een nogal twijfelachtige vertaling van überhaupt. Maar das voor een andere keer. - De voorgaande niet ondertekende opmerking werd toegevoegd door 86.80.66.215 (overleg|bijdragen) op 15 apr 2020 02:43‎.

Het is goed mogelijk dat woorden meerdere betekenissen hebben. In dat geval kan er een synoniem zijn dat alleen voor een bepaalde betekenis van toepassing is. Mijn indruk is dat "überhaupt" en "sowieso" vrij vaak worden gebruikt als versterking of beklemtoning en in dat geval uitwisselbaar zijn. Daarnaast is hebben beide ook een meer specifieke betekenis, waarin ze niet synoniem zijn. Bij "überhaupt" worden impliciet naar bredere overwegingen verwezen die een rol zouden moeten spelen. Bij "sowieso" gaat het bijna om het tegenovergestelde: de stelligheid wordt juist los gezien van bredere overwegingen.

Met dit onderscheid in gedachten is het wel degelijk mogelijk om vragende en ontkennende zinnen te formuleren waarin beide woorden nog synoniem zijn: als het maar om een wat abstractere, versterkende betekenis gaat.

• Jan heeft sowieso geen verstand van voetbal.
• Jan heeft überhaupt geen verstand van voetbal.
• Heb je sowieso tijd voor haar?
• Heb je überhaupt tijd voor haar?

Het verschil met de vragende en ontkennende voorbeeldzinnen hierboven is dat daarin de versterkende betekenis niet mogelijk is en je dus vanzelf uitkomt op de meer specifieke betekenis. Bij de stellende zinnen waarbij beide betekenissen mogelijk zijn, ontstaat er - zoals je zelf ook al aangeeft - een zekere dubbelzinnigheid: gaat het om de oorspronkelijke betekenis of is het vooral als versterking bedoeld. --MarcoSwart (overleg) 15 apr 2020 11:06 (CEST)

Ik denk dat het er vanaf hangt waar je de klemtoon legt. "Ga je überhaupt op vakantie?" en "Ga je sowieso op vakantie?" kunnen precies hetzelfde betekenen. Als je het uitspreekt als "Ga je sowieSO op vakantie?", dan is de betekenis hetzelfde als überhaupt. Maar als je het uitspreekt als "Ga je SOWIEso op vakantie?", dan is de betekenis "hoe dan ook". - Alexis Jazz (overleg) 3 mei 2020 17:29 (CEST)

@Marco, ik begrijp niet wat dan de gedeelde betekenis zou moeten zijn van

• Heb je sowieso tijd voor haar?
• Heb je überhaupt tijd voor haar?

en of het nou t woord 'überhaupt' is, of t woord 'sowieso' dat wij anders verstaan. Als de zinnen hetzelfde betekenen kun je het voor mijn begrip eens vertalen naar 1 engelse zin  ?

@Alexis, Zelfde vraag voor jou, if you dont mind, zou je

• Ga je überhaupt op vakantie?
• Ga je sowieSO op vakantie?"

kunnen vertalen naar 1 engelse zin ?

(Tekst niet goed toegevoegd blijkbaar, want afzender ontbreekt. Schrijver is zelfde als hierboven : - De voorgaande niet ondertekende opmerking werd toegevoegd door 86.80.66.215 (overleg|bijdragen) op 24 jun 2020 22:41‎. )

Do you really have time for her at all? De spreker laat subtiel blijken dat hij eigenlijk vindt dat je ongeacht de verdere context geen tijd voor haar zou moeten maken. Zo vallen de door jou onderscheiden betekenissen samen. --MarcoSwart (overleg) 24 jun 2020 23:46 (CEST)

Dan betekent voor ons het woord sowieso inderdaad blijkbaar iets anders. Op die manier zou ik 'Heb je sowieso tijd voor haar?' namelijk nooit opvatten, maar juist als 'Will you have time for her regardless/given any circumstance' ? Tsja, wie heeft er dan gelijk. Alexis lijkt te zeggen dat als je de nadruk legt op het woord sowieso de betekenis krijgt die ik het geef (regardless) en als je de klemtoon legt zoals bij ueberhaupt, op de laatste lettergreep, het dan de betekenis van ueberhaupt krijgt ('at all'). Het lijkt me eerlijk gezegd toch dat er een soort verwording is opgetreden. (Als dat zo is dan is dat zo; Taal is veranderlijk, nietwaar) Laat ik even een taalkundige stelling poneren.

• Wanneer twee leenwoorden uit dezelfde taal beide een wat vage en tot op zekere hoogte verwante betekenis hebben, zullen beide woorden in hun nieuwe taal met verloop van tijd een zelfde betekenis krijgen en uiteindelijk uitwisselbaar worden.

Misschien zijn jullie gewoon al wat verder dan ik :) - De voorgaande niet ondertekende opmerking werd toegevoegd door 86.80.66.215 (overleg|bijdragen) op 25 jun 2020 00:45‎.

Anoniem en MarcoSwart: zie sowieso. Ik heb een aantal citaten toegevoegd. In de citaten bij de betekenis "daadwerkelijk" kan je "sowieso" vervangen door "überhaupt". Bij de citaten voor de betekenis "hoe dan ook" gaat dat niet zo lekker. Opmerking: bij het struinen door de citaten waren er weinig die duidelijk de tweede betekenis gebruikten. 1 op de 10 ofzo. In sommige gevallen was het zelfs onduidelijk. Het is niet eenvoudig om deze betekenissen van elkaar te scheiden. - Alexis Jazz (overleg) 25 jun 2020 12:02 (CEST)