handgemeen

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  handgemeen    (hulp, bestand)
• IPA: /ˈhɑntɣəmen/

Woordafbreking

• hand·ge·meen

Woordherkomst en -opbouw

• [bijvoeglijk naamwoord] van Middelnederlands hantgemene "met ieders handen bij elkaar, samen" (vriendschappelijk) en "zo dicht bij elkaar dat je elkaar met de hand raakt, in schermutselingen verwikkeld, aan een gevecht begonnen"; op te vatten als een samenstelling van hand en gemeen
• [zelfstandig naamwoord] zelfstandig gebruik van [bijvoeglijk naamwoord 1]

	stellend
onverbogen	handgemeen
verbogen	(alleen predicaat)

Bijvoeglijk naamwoord

1. in een onderling gevecht

   • In de zaal een onbeschrijfelijk rumoer van stemmen, vloeken, stoelen worden verschoven, mannen raken handgemeen, alles dringt naar de deur toe. 

2. (verouderd) samen, eensgezind, medeplichtig

Verwante begrippen

• [1] slaags (in combinaties met het werkwoord raken)

Opmerkingen

Is alleen nog gangbaar in de vaste verbindingen met de werkwoorden raken, worden, en zijn. Verbogen vormen zijn wel mogelijk met constructies als handgemeen wordende of handgemeen geraakte. Door de absolute betekenis van het woord kent het geen trappen van vergelijking. Sinds de tweede helft van de 20e eeuw zijn formuleringen met het zelfstandig naamwoord als "in een handgemeen geraakte" meer gebruikelijk.

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	handgemeen	handgemenen
verkleinwoord

Zelfstandig naamwoord

het handgemeen o

1. (formeel) gevecht

   • De protestdemonstratie die zaterdag door zon 4000 studenten in Den Haag werd gehouden, leidde aan het einde van de middag tot een handgemeen met de politie. 

Vertalingen

    1.   

Duits: Handgemenge (de) Engels: affray (en) Zweeds: handgemäng (sv)

Gangbaarheid

• Het woord handgemeen staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "handgemeen" herkend door:

94 %	van de Nederlanders;
94 %	van de Vlamingen.