WikiWoordenboek:Verwijzingen

WikiWoordenboek kan niet alle informatie die bij een woord te vinden is vermelden: dat zou tot onleesbaar lange pagina's leiden. Maar WikiWoordenboek kan een belangstellende lezer wel helpen om meer informatie te vinden. Er zijn twee soorten verwijzingen, die elkaar niet uitsluiten:

a. naar een plaatsen waar dezelfde informatie staat, zodat kritische lezers de informatie op WikiWoordenboek kunnen nagaan, gelet op de gebruikelijke codes verder referenties te noemen

b. naar plaatsen waar nog meer informatie te vinden is voor lezers die daar naar op zoek zijn, als onderscheid verder naslagwerk te noemen.

Deze pagina is om te beginnen bedoeld als projectpagina om de presentatie van verwijzingen op WikiWoordenboek te verbeteren. Naarmate dit project vordert kan het veranderen in 'gewone' gebruikersinformatie.

Deze pagina zit nogal puntsgewijs in elkaar, zodat het gemakkelijker is naar onderdelen te verwijzen. Verzoek is om voor vragen en opmerkingen de overlegpagina te gebruiken, zodat deze pagina overzichtelijk blijft.

Beheer

Een stelselmatige opzet van verwijzingen heeft verschillende voordelen:

a. Het is voor gebruikers prettiger als er een herkenbaar patroon is.

b. Zo'n patroon maakt het voor bewerkers eenvoudig en dus aantrekkelijker om verwijzingen te plaatsen.

c. Dat patroon helpt bewerkers ook bij het onderhoud van eenmaal geplaatste verwijzingen.

d. Met beperkte menskracht is het handig als de opzet zich leent voor geautomatiseerde ondersteuning.

De ervaring leert dat zo'n patroon vooral goed werkt als het genoeg ruimte biedt voor specifieke aanvullingen of aanpassingen.

Gedrukt en online

Verwijzingen kunnen zowel op gedrukte werken als webpagina's betrekking hebben. Het voordeel van gedrukte werken is dat ze vastigheid voor een lange termijn bieden, het voordeel van webpagina's is dat ze sneller toegankelijk zijn. Voor de praktijk van WikiWoordenboek zijn hybride bronnen van belang: gedrukte werken die (ook) online geraadpleegd kunnen worden: het Groene Boekje, Van Dale, boeken en tijdschriften op dbnl.org en kranten vallen allemaal in deze categorie. Door de verwijzing zo in te richten dat die zowel analoog als digitaal bruikbaar is, wordt het mogelijk de voordelen te combineren.

Webpagina's kunnen verdwijnen of veranderen. Daarom is het op den duur belangrijk om digitale verwijzingen periodiek na te gaan. Op Wikipedia zijn er bots die pagina's waarnaar verwezen wordt, aanmelden bij het Internetarchief zodat links voor de lange termijn veiliggesteld worden. Met name voor onze links naar kranten is dat het overwegen waard. Het is in ieder geval slim om onze externe links zo vorm te geven dat het eenvoudig is om ze automatisch na te lopen.

Inhoud van verwijzingen

Verwijzingen hebben hoofdzakelijk een lexicaal karakter: het gaat om informatie over een woord. Een woordenboek is in principe niet bedoeld om lezers te informeren over het onderwerp dat door een woord wordt beschreven. Maar bij de betekenis en de etymologie kan het soms noodzakelijk zijn naar meer inhoudelijke informatie te verwijzen. Omdat Wikipedia nu juist tot doel heeft inhoudelijke informatie te bieden, lijkt het een praktische stelregel om inhoudelijke verwijzingen zoveel mogelijk te realiseren via links naar Wikipedia.

Interwikilinks

Links naar andere Wikimediaprojecten zijn ook op te vatten als verwijzingen. Strikt genomen zijn geluidsbestanden en afbeeldingen ook interwikilinks naar Commons, maar door hun aard vallen ze buiten het bestek van deze pagina. Via Cognate is elke pagina in de hoofdnaamruimte via een linkje in de linkerbalk gekoppeld aan alle gelijknamige pagina's op andere wiktionary's. In de betekenisomschrijving bij planten en dieren wordt vaak met een sjabloon naar Wikispecies gelinkt. Onder Meer informatie wordt naar Wikipedia gelinkt; dit kan in beginsel per taal gebeuren als er een Wikipedia in betreffende taal bestaat. Daarnaast wordt er in de omschrijvingen bij afbeeldingen, etymologie en specifieke betekenissen met een sjabloon naar een relevante Wikipediapagina worden gelinkt. Hoewel onder Meer informatie ook naar andere Wikimediaprojecten gelinkt kan worden, ken ik daar geen voorbeelden van.

Het komt voor dat een woord verschillende betekenissen heeft, die op afzonderlijke Wikipediapagina's staan. Hiervoor bestaan drie oplossingen: soms kent Wikipedia zelf een doorverwijspagina waarnaar gelinkt wordt, er kan een rijtje met links onder Meer informatie worden gezet of er staat telkens een directe link bij de betekenisomschrijving. Omgekeerd komt het ook voor dat de Wikipediapagina een heel ander onderwerp beschrijft dan het woord. Doordat een paginatitel op Wikipedia met een hoofdletter geschreven wordt is een naam die verder dezelfde spelling heeft als een woord daarvan niet te onderscheiden. In dat geval is er geen sprake van 'meer informatie' over dit woord, omdat een naam op WikiWoordenboek wél met een hoofdletter gespeld wordt en de link dus (alleen) op die pagina hoort.

Fijnmazigheid

In theorie is een zeer globale vorm van verwijzingen mogelijk: we zetten ergens één lijst neer met alle werken die we bij het maken van WikiWoordenboek zijn tegengekomen. Zo'n grofmazige benadering is voor de gebruiker vrij zinloos: je wil immers graag wat meer weten over een specifiek woord. Het tegendeel is ook denkbaar: bij elke regel tekst in WikiWoordenboek komen een of meer verwijzingen naar werken te staan die die regel bevestigen. Dit betekent praktisch dat sommige werken als woordenlijst.org een keer of tien in een lemma worden aangehaald en dat de lijst met verwijzingen langer wordt dan het lemma. Zeker als het geen al te spannende gegevens zijn, zal de lezer liever zien dat die bron één keer als naslag voor het hele lemma wordt vermeld.

Een spiegelbeeldige beschouwing valt te geven voor de precisie waarmee de vindplaats van en binnen een bron wordt aangegeven. Alleen maar een naam vermelden betekent voor de belangstellende lezer een zoekplaatje. Bij een lexicografische bron is het in theorie mogelijk om heel precies naar de onderdelen van een lemma in die bron te gaan verwijzen, maar als het niet om een heel lang lemma gaat, zal de lezer dat vermoedelijk toch liever in zijn geheel doorlezen. Bij citaten heeft een geoefende lezer genoeg aan een paginanummer, bij een grote bladspiegel aangevuld met een kolomnummer.

Er zijn lemma's waarbinnen meerdere wortels (etymologische herkomst), woordsoorten en (hoofd-)betekenissen onderscheiden kunnen worden. Sommige lexicografische bronnen (woordenlijst.org) hebben min of meer dezelfde structuur. Bij andere (het WNT) is het domweg onmogelijk om naar meer dan één onderdeel tegelijk te verwijzen: het WNT heeft geen doorverwijspagina's.

De Duitstalige wiktionary vermeldt in principe een rijtje naslagwerken en geeft daarbij met cijfertjes aan welke hoofdbetekenissen daarin terug te vinden zijn. Voor ons lijkt me dat op dit moment geen bruikbaar idee. Omdat in het Duits zelfstandige naamwoorden met een hoofdletter worden gespeld, heeft men daar minder last van een opeenstapeling van woordsoorten onder één lemma. Bovendien beschrijft de Duitse wiktionary woorden met een verschillende wortels als afzonderlijke lemma's. Dat zou voor ons ook een belangrijke verbetering zijn, maar voor deze pagina beschouw ik de huidige praktijk op WikiWoordenboek als gegeven.

Plaats van verwijzingen

Per taal

Verwijzingen zijn in de regel taalspecifiek. Theoretisch zijn de volgende combinaties denkbaar:

a. Nederlandstalige bron over een Nederlandstalig woord

b. Anderstalige bron over een Nederlandstalig woord

c. Nederlandstalige bron over een anderstalig woord

d. Anderstalige bron over een anderstalig woord.

Het komt niet zo vaak voor dat één bron voor hetzelfde woord (opgevat als titel van een pagina) in meerdere talen van belang is. Daarom ligt het voor de hand om de verwijzingen per taal te groeperen. Omdat alle andere onderdelen ('kopjes') van de beschrijving verwijzingen naar bronnen kunnen bevatten, is het noodzakelijk dat de verwijzingen het laatste kopje vormen.

Per betekenis, woordsoort of wortel

Sommige verwijzingen hebben binnen een taal alleen betrekking op een specifieke betekenis, woordsoort of wortel (etymologische herkomst). Het ligt voor de hand om die verwijzingen louter vorm te geven als referenties zodat ze een logische plaats krijgen zonder dat het lemma onoverzichtelijke wordt. Uiteraard moet dan ook zijn nagegaan dat de informatie op het lemma en in de bron met elkaar strookt. Als er een beredeneerd verschil is, kan dat uiteraard worden aangegeven.

Per woord

Als een verwijzing (ook) betrekking heeft op het hele woord, niet verbijzonderd naar betekenis, woordsoort of wortel, wordt het als naslagwerk worden vermeld. Dit is ook van belang in die gevallen waarin de verwijzing betekenissen, woordsoorten of wortels aangeeft die op WikiWoordenboek nog ontbreken. Als er in de bron waarnaar verwezen wordt één of meer betekenissen, woordsoorten of wortels ontbreken die wel op WikiWoordenboek staan is dat op zichzelf geen probleem. Voor zover het mogelijk is om alle informatie uit de verwijzing om te zetten in referenties is dat uiteraard een verbetering.

Flexibiliteit

Vaak is een bepaalde betekenis, woordsoort of wortel zo overheersend dat dat aanvankelijk de enige informatie is die op het lemma geboden wordt. In dat geval kan het voorkomen dat bij het uitbreiden van een lemma vermeldingen als naslagwerk beter omgezet kunnen worden in referenties. Het is wenselijk dat deze overgang eenvoudig is te realiseren.

Vormgeving

Referenties als noten

Aan specifieke teksten in een lemma kunnen (genummerde) referenties worden toegevoegd.
Voor verwijzingen naar webpagina's nagaan hoe het mogelijk is die regelmatig na te lopen en daarbij passende afspraken maken.

Standaardnaslagwerken

Per taal kunnen één of meer standaardnaslagwerken worden aangewezen. Het lijstje wordt vermeld op de betreffende taalpagina in de Wikimedia-naamruimte. Dit kunnen zowel algemene als specifieke woordenboeken zijn.
Voor een standaardnaslagwerk wordt een sjabloon gemaakt waarmee eenvoudig referenties toegevoegd kunnen worden.
De online standaardnaslagwerken die zich daarvoor lenen worden als optie in het Verwijzingenblok voor de betreffende taal opgenomen.

Verwijzingenblok

Aan het eind van elke taalsectie op een pagina staat een Verwijzingensjabloon met de betreffende taalcode.
Per taal zijn er één of meer standaardbronnen die met een optionele parameter eenvoudig als naslagwerk kunnen worden vermeld. In het ideale geval gaat het om een hybride verwijzing naar zowel een gedrukte als een online versie met een voldoende precieze plaatsaanduiding. In hoeverre dit haalbaar is hangt uiteraard van de bron af.
Via een optionele parameter kunnen meer naslagwerken worden toegevoegd, min of meer zoals bij het Appendix-sjabloon op Wikipedia.
Het sjabloon eindigt met het tonen van de genummerde referenties.
Qua vormgeving zou dit neerkomen op een kopje Meer informatie, gevolgd door de naslagwerken en dan een subkopje Verwijzingen gevolgd door de genummerde referenties. Dit zou ook het vormgevingsprobleem van {{raes}} oplossen.

Wikipedia

Als Wikipedia in de betreffende taal bestaat, wordt dat als een standaardwerk beschouwd. Het referentiesjabloon bestaat feitelijk al. Het sjabloon {{-info-}} wordt in het verwijzingenblok verwerkt.
Voor talen waarin Wikipedia-artikelen met een hoofdletter horen te beginnen, wordt dit in het verwijzingenblok ingebouwd.
In het verwijzingenblok wordt de mogelijkheid opgenomen om met een parameter naar een doorverwijspagina te verwijzen als die standaard een net wat andere naam heeft. Gelet op het aantal Wikipedia's en onze beschikbare menskracht lijkt het verstandig om deze optie per taal op verzoek toe te voegen. Misschien dat Wikidata hierbij van nut kan zijn.

Aanpak

Bespreking en aanpassing van bovenstaande uitgangspunten (zeker een maand, laten we nu zeggen: tot 21 december)
Ontwikkelfase (onderdelen kunnen parallel uitgevoerd, maar sneller dan 2 maanden lijkt mij niet realistisch)
1. Ontwikkelen en uittesten van nieuwe sjablonen
2. Aanwijzen van standaardwerken
3. Werkwijze voor de overgang uitwerken
Beschikbaar stellen van nieuwe sjablonen
Aanpassen bestaande lemma's
Onderhouden van verwijzingen