WikiWoordenboek:Bijvoeglijk naamwoord: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
→‎Trappen van vergelijking: excessief en elatief ontward
Regel 43:
:met vakterm uit Latijn: positief - comparatief - superlatief
 
====Stellende trap====
De vergrotende trap kent ook een verbogen en een partitieve vorm, de overtreffende alleen een verbogen vorm.
De stellende trap heeft de standaardvorm van het bijvoeglijk naamwoord, zonder uitgang; voor een verbogen vorm komt daar de uitgang -e achter, voor de partitief een -s.
:de mooiere stoel - iets mooiers
:De grote stoel is net zo mooi als de kleine stoel.
:Het zijn even mooi'''e''' stoelen.
:Deze stoel is iets mooi'''s'''.
 
De stellende trap wordt gebruikt om aan te geven dat twee verschillende dingen in één opzicht hetzelfde zijn. Deze vergelijkingen gebruiken eerst de bijwoorden "net zo" of "even", gevolgd door het bijvoeglijk naamwoord en het voegwoord "als".
:De grote stoel is ''even'' mooi ''als'' de kleine stoel.
:De grote stoel is ''net zo'' mooi ''als'' de kleine stoel.
In zinnen zonder "als" duidt "even" op een onderlinge vergelijking en "net zo" op een gezamenlijke vergelijking met een derde ding.
:De oude stoelen zijn even mooi. ''(vergeleken met elkaar)''
:De nieuwe stoelen zijn net zo mooi. ''(vergeleken met de oude stoelen in de voorgaande zin)''
 
In gangbare vergelijkingen wordt "net zo" verkort tot "zo" of zelfs weggelaten.
:Zij was net zo mooi als Cleopatra.
:Zij was zo mooi als Cleopatra.
:Zij was mooi als Cleopatra.
 
====Vergrotende trap====
De vergrotende trap wordt gevormd met de uitgang -er.
:mooi - mooi''er''
Met het oog op de uitspraak kent deze regel een paar aanpassingen:
#Als het woord eindigt op -r, wordt er een -d- tussengevoegd.
:ver - ver'''d'''''er''
#Als het woord eindigt op een enkele medeklinker, voorafgegaan door een enkele, korte klinker, wordt die medeklinker verdubbeld.
:dom - dom'''m'''''er''
#Als het woord eindigt op een enkele medeklinker, voorafgegaan door een dubbele klinker, wordt dat een enkele klinker
:la'''a'''t - lat'''er'''
#Als het woord eindigt op een onbeklemtoonde -e ("sjwa"), blijft van de uitgang alleen -r over
:perfide''r''
Daarnaast zijn er woorden met een onregelmatig gevormde vergrotende trap.
:goed - beter
 
Sommige bijvoeglijke naamwoorden kennen geen vergrotende trap, omdat de uitspraak lastig is.
:passé
Bijvoeglijke naamwoorden die nog als (on-)voltooid deelwoord van een werkwoord worden gezien kennen geen vergrotende trap.
:verborgen
Sommige bijvoeglijke naamwoorden kennen geen vergrotende trap, omdat de uitgedrukte eigenschap alleen maar wel of niet aanwezig kan zijn.
:waterpas
Dit geldt ook voor stofnamen:
:houten
 
De vergrotende trap kent ooknet eenals verbogende enstellende een partitieve vormonverbogen, deeen overtreffendeverbogen alleenen een verbogenpartitieve vorm.
:Jouw stoel is mooi''er'' dan mijn stoel.
:De mooi''er'''''e''' stoel is duur.
:Een stoel is iets mooi''er'''''s''' dan een kruk.
Bij vergelijkingen met behulp van een vergrotende trap wordt in traditioneel verzorgd taalgebruik het voegwoord "dan" gebruikt,
:Jouw stoel is mooier ''dan'' mijn stoel.
Het gebruik van "als" in plaats van "dan" komt zoveel voor, dat die in hedendaagse woordenboeken een plaats heeft gekregen.
:Jouw stoel is mooier '''als''' mijn stoel.
 
Een andere manier om de overtreffende trap uit te drukken is met het bijwoord "meer".
:Hij is ''beleefder'' dan zijn zoon.
:Hij is ''meer beleefd'' dan zijn zoon.
 
====Overtreffende trap====
De overtreffende trap wordt gevormd met de uitgang -st.
:mooi - mooi''st''
Als het woord op een sisklank eindigt (-s, -sch), blijft van de uitgang alleen -t over.
:boos''t''
:logisch''t''
 
De overtreffende kent geen partitief, maar alleen een verbogen vorm
:de mooiste stoel
 
====Verheffende trap====
Bij woorden die een overtreffende trap kennen, bestaat ook nog een vorm met het voorvoegsel "aller-". Omdat dit voorvoegsel nog herkenbaar is als de oude genitief meervoud van "al", is er hier naar ''vorm'' geen trap van vergelijking, maar naar ''inhoud'' wordt wel de term "verheffende trap" of "elatief" gebruikt.
:de allermooiste stoel
 
Deze vorm kan bij sommige woorden twee betekenissen hebben, die door een verschil in klemtoon worden aangegeven:
:benadrukken van het overtreffende karakter: het '''al'''leraardigste meisje
:benadrukken van de eigenschap, zonder het overtreffende karakter: het aller'''aar'''digste meisje
 
In de eerste betekenis komt in het spraakgebruik nog een verdubbeling van het voorvoegsel voor om het overtreffende karakter nog verder te benadrukken:
:de aller-allermooiste stoel
 
====Overmatige trap====
Sommige talen, bijvoorbeeld het Javaans, kennen een vorm die "overmatige trap" of "excessief" heet. In het Nederlands zetten we dan het bijwoord "te" ervoor:
:te mooi