bal

vervoeging van
	ballen

Nederlands

Uitspraak

Geluid: bal (hulp, bestand)
IPA: / bɑl / (1 lettergreep)

Woordafbreking

bal

Woordherkomst en -opbouw

[A] erfwoord, te herleiden tot Proto-Germaans *balla-, *ballu-, Indo-Europees *bhol-. Cognaat met Oudiers ball, Latijn follis, Grieks φαλλός ^[1]. In de betekenis van ‘rond voorwerp’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1240 ^[2]
[B] Leenwoord uit het Frans, verder te herleiden tot baller › Latijn ballare › Grieks βαλλίζω.^[3] In de betekenis van ‘danspartij’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1643 ^[2]
Van Frans balle. In de betekenis van ‘gulden, (België) frank’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1936 ^[4] ^[2]

Zelfstandig naamwoord

[A] de bal m

(sport) object in de vorm van een bol en meestal gemaakt van leer [1] dat gebruikt wordt bij balspelen
- De bal werd door de spits keihard in de kruising geschoten.
(meer in het algemeen) bolvormig voorwerp
- Ik eet een bal gehakt.
▸ De outfit komt 'met alle toeters en bellen', inclusief de aanpassingen die Whitney zelf heeft gedaan. In het grijze pak dat de zangeres onder de outfit droeg, zitten zelfs nog wat gaten die er tijdens de opnames zijn ingekomen. Ook missen er daardoor wat chromen balletjes die aan het pak zaten.^[5]
(pejoratief) negatieve benaming voor een jongeman, vaak van rijke afkomst en met een herkenbaar accent
- De bal kwam op me af om een praatje te maken, maar ik ging snel naar mijn vriendin in het toilet.
(anatomie) teelbal
- Henk ging naar de dokter omdat hij last had van jeuk aan zijn ballen
(informeel) geen ~ helemaal niets
- Hij begreep geen bal van wiskunde.
(informeel) geen ~ aan helemaal niet leuk
- Ik verveel met dood op het feest ik vind er geen bal aan.
(informeel) geen ~ aan heel gemakkelijk
- Wiskunde moeilijk? Ik vind er geen bal aan.

Synoniemen

[3] kakker
[4] kloot, teelbal, testikel, testis, zaadbal
[5] barst, donder, biet, flikker, hout, jota, klap, moer, sikkepit, snars, zak, zier

Hyponiemen

Afgeleide begrippen

Uitdrukkingen en gezegden

[1] object in de vorm van een bol en meestal gemaakt van leer [1] dat gebruikt wordt bij balspelen

De kolf naar de bal werpen

Het opgeven

elkaar de bal toespelen/elkaar de bal toewerpen

Elkaar helpen zodat beide partijen er voordeel uit halen

Kort op de bal spelen

Snel en kordaat handelen

Spelen op de bal [of op de man]

Uitdrukking die het verschil benadrukt tussen het bij verschil van mening enerzijds opvoeren van inhoudelijke argumenten en anderzijds de oppponent persoonlijk verdacht maken

Verwante begrippen

[1] ballen, balspel
[3] kak, kakkineus, bekakt, corps

Vertalingen

1. een object in de vorm van een bol dat gebruikt wordt bij balspelen

Luxemburgs: Ball ^(lb)
Nedersaksisch: bal ^(nds), Bal ^(nds), Ball ^(nds)
Pools: piłka ^(pl) v
Russisch: мяч ^(ru) m
Slowaaks: lopta ^(sk)
Tsjechisch: míč ^(cs) m onbezield, balon ^(cs) m onbezield, balón ^(cs) m onbezield
Turks: top ^(tr)

1. bal als dansfeest

Zelfstandig naamwoord

[B] het bal o

een danspartij
- Het bal werd geopend door het bruidspaar.
(figuurlijk) veel onnodig gedoe
- Het is toch elke keer weer bal.

Vertalingen

1. een danspartij

Frans: bal ^(fr) m
Pools: bal ^(pl) m

Werkwoord

bal

eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van ballen
- Ik bal.
gebiedende wijs van ballen
- Bal!
(bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van ballen
- Bal je?

Gangbaarheid

Het woord bal staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "bal" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.^[6]

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

↑ bal op website: Etymologiebank.nl
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 "bal" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
↑ bal op website: Etymologiebank.nl
↑ bal op website: Etymologiebank.nl
↑ Weblink bron “Filmoutfit Whitney Houston uit The Bodyguard onder de hamer” (20-08-2018), Tubantia
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

Achterhoeks

Zelfstandig naamwoord

bal

(sport) bal; een object in de vorm van een bol dat gebruikt wordt bij balspelen

Frans

Uitspraak

Geluid: bal (hulp, bestand)

enkelvoud		meervoud
zonder lidwoord	met lidwoord	zonder lidwoord	met lidwoord
bal	le bal	bals	les bals

Zelfstandig naamwoord

bal m

bal, dansfeest

Hoogsilezisch

Uitspraak

IPA: /bal/

Zelfstandig naamwoord

bal

bal; een danspartij

Limburgs

Uitspraak

Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
IPA: /ˈbɑ̀ɫ/ (Etsbergs)

Zelfstandig naamwoord

bal m

(Hooglimburgs) bal

Verbuiging

	enkelvoud				meervoud
	geheel	gemuteerd	verkleind	gemuteerd verkleind	geheel	gemuteerd	verkleind	gemuteerd verkleind
nominatief	bal	pal	belke	pelke	bel	pel	belkes	pelkes
genitief	bals	pals	belkes	pelkes	bel	pel	belkes	pelkes
locatief	balles	palles	balleske	palleske	ballese	pallese	balleskes	palleskes
datief	balle	palle	belke	pelke	bel	pel	belkes	pelkes
accusatief	bal	pal	belke	pelke	bel	pel	belkes	pelkes